actualiteitsforums - Enkele post bekijken - Geluk: Hoe doe je dat? (10)

Geluk - ’Ga op zoek naar de zin in je eigen leven’

Hoe doe je dat eigenlijk gelukkig worden? In een serie artikelen wijzen deskundigen ons de weg naar geluk in werk, liefde en levensbeschouwing. Vandaag deel 10: filosoof Joep Dohmen.

’Je struikelt tegenwoordig over de mensen die je gelukkig willen maken’, zegt Joep Dohmen, filosoof en hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek. „Geluk is handel geworden.” En o jee, zegt hij met een lach: „Nu zit hij ook in die handel... Ik maak ook deel uit van de markteconomie waarin ik míjn soort geluk verkoop. Daar voel ik me ongemakkelijk bij. Ik behoor niet tot die Amerikaanse goeroes die onmiddellijk losbranden: ’Dit is er aan de hand, hier is mijn oplossing en die kost zoveel’.”

Joep Dohmen (57) publiceerde eerder dit jaar zijn meeslepende boek ’Tegen de onverschilligheid’. Hij houdt daarin een pleidooi voor ’levenskunst’, en wijst nadrukkelijk niet de weg naar geluk. Hij zet zich veeleer af tegen de heersende ’plicht tot geluk’.

Twee geluksbeelden domineren in onze tijd, zegt Dohmen. Het hedonisme, waarin geluk een reeks aangename ervaringen is, een gerieflijk leven van eten en drinken en reizen en seks. Daarnaast heerst het Idolsgeluk: het wanhopig streven naar aandacht en erkenning. Waarbij succes en roem ons zogenaamd gelukkig maken, en iedereen hard op zoek is naar zijn eigen fifteen minutes of fame, zoals kunstenaar Andy Warhol dat noemde.

Blijkbaar moeten we tegenwoordig allemaal gelukkig worden en dat ook nog eens zelf doen, analyseert Dohmen. ’Zelfbeschikking’ is het toverwoord in deze neoliberale tijd: je mag, nee, je moet over je eigen leven beschikken. „Een individualistisch mensbeeld domineert, mensen moeten onafhankelijk zijn en allemaal winners worden. De vrijheid die wij met de secularisering en individualisering hebben verworven is natuurlijk een groot goed. Wij zijn eindelijk los van paternalisme en van instituties die naar willekeur over mensen beschikten. Maar die vrijheid wordt uitsluitend ingevuld als negatieve vrijheid: als niet-inmenging. We leven in de veronderstelling dat we sterk en autonoom moeten zijn, los van anderen. Wat wij ondertussen niet leren, is het ontwikkelen van positieve vrijheid.”

In dit gat, zegt Dohmen, is de markt van eten, drinken, reizen en vermaak gesprongen. Voor alle vormen van onlust en onrust is er een oplossing in de aanbieding. Voor wie voelt dat dit hedonistische leven niet echt vervullend is, en voor wie lijdt onder de dwang van de zelfbeschikking, staat er een hele batterij goeroes en consulenten klaar, zegt hij gruwend. „Personal coaches, life coaches: zij zullen wel even zorgen voor de kwaliteit van jouw leven. Eigen schuld als je dan nog niet gelukkig wordt.”

Hij is helemaal niet tegen het individualisme, zegt Dohmen. En ook niet tegen autonomie, maar wel tegen de beperkte invulling daarvan, zoals niet-inmenging. „Dat maakt ons juist ongelukkig. We zíjn geen onafhankelijke wezens die alles in ons eentje kunnen oplossen. Mensen zijn heel kwetsbaar en afhankelijk van elkaar. Als we daarvan weer wat meer doordrongen zouden raken, zouden we minder opgeblazen en megalomaan rondlopen, op jacht naar succes en roem. Dan zouden we misschien in een veel socialere cultuur leven waarin we erkennen dat we elkaar nodig hebben en wat voor elkaar moeten doen.”

Daarnaast moeten we ernaar streven, vindt Dohmen in navolging van de Franse filosoof Foucault, om onze positieve vrijheid in te vullen en van ons leven een kunstwerk te maken. Hij pleit in zijn boek voor een moderne levenskunst. Daarvoor is bovenal ’zelfzorg’ nodig. „Zorg voor jezelf betekent dat je een verhouding tegenover jezelf ontwikkelt. Je geschiedenis, je opvoeding, je scholing en levenservaringen maken je tot wie je nu bent. Het is heel belangrijk dat je onderzoekt wie je bent geworden, hoe jij in de wereld staat, welke emoties en verlangens met je op de loop gaan – en hoe je die beter in de hand kunt krijgen.”

Wie niet aan zelfzorg of ’zelfbeheer’ doet, die wórdt beheerd, is Dohmens overtuiging. Hij zegt: „Ik zal niemand iets voorschrijven, op één ding na: je moet aan zelfzorg doen. Omdat het leven je anders zal straffen. Je zult je heel vaak vergissen en situaties verkeerd inschatten. Emoties zullen je overspoelen, de markt zal je ziel doordrenken met haar behoeften, niet de
jouwe. Je zult onteigend worden.”

Hij citeert Nietzsche die zei: ’De mens is het nog niet vastgestelde dier, onze natuur staat niet vast’. „Dat betekent dat wij zelf op zoek moeten gaan naar de zin en het doel van ons leven. Word wie je bent – hoe moeilijk dat ook is. Het gaat erom dat je probeert waarachtig te leven. Authenticiteit is misschien wel de belangrijkste waarde. Trouw zijn aan jezelf, uitzoeken wat jouw stijl is, wat voor jou in dit leven werkelijk van waarde is: dat is levenskunst.”

Een van onze eigentijdse problemen is dat we allerlei ballen in de lucht willen houden. We worden fijngemalen in de veelheid aan keuzes en mogelijkheden die we hebben. Dohmen denkt dat we ons beter kunnen beperken tot waar het ons werkelijk om gaat. „Misschien zie je dan in: ’Ik doe te veel, ik moet me concentreren op een paar echt belangrijke dingen’. Als je dan uiteindelijk niet gelukkig wordt, dan heb je pech maar heb je wel een goed leven geleid. Hoe belangrijk is geluk eigenlijk? Misschien is het belangrijker om een zinvol leven te leiden, waarin je een beetje ongelukkig bent. Dat is oneindig veel waardevoller dan jarenlang slordig in de Idolscultuur rond te dobberen.”

Als je in staat bent, zegt de filosoof, om een leven te leiden dat benadert wat jij het goede leven vindt; als je zoveel mogelijk ’rommel’ eruit gegooid hebt en de waarden kunt uitdrukken die jij echt belangrijk vindt, dan kom je dicht in de buurt van een waarachtig, zinvol leven. „Daar kan een geluksgevoel een bijverschijnsel van zijn, maar dat hoeft niet. Het kan zijn dat je moet scheiden van je partner omdat je huwelijksleven niet uit te houden is. Dan leef je wel waarachtig maar ben je niet gelukkig.”

Omdat hij niet in de maakbaarheid van het geluk gelooft, wil Dohmen geen vijf tips geven. Overwegingen, wil hij de lezer wel meegeven. „Rijtjes horen bij het beheersingsdenken: ’Als er brand uitbreekt, doe dan eerst dit en vervolgens dat’. Levenskunst is holistisch, dat past niet in een rijtje leefregels.”

De vijf overwegingen van Joep Dohmen:

Niet ongelukkig zijn, is één ding. Geluk is iets heel anders.

Het woord geluk dekt vele ladingen. Als je er met elkaar over in gesprek wilt gaan, definieer dan eerst wat je eronder verstaat.

Geluk is handelswaar geworden. Dit moderne soort geluk hangt nauw samen met het beheersingsdenken, het nuttigheidsdenken en de individualisering.

Geluk is niet maakbaar. Wat minder ongelukkig zijn soms wel.

Geluk is een bijverschijnsel van een waarachtig, zinvol leven. Het valt ons toe – of niet.

Trouw, 13-12-2007 (Eveline Brandt)