actualiteitsforums - Enkele post bekijken - Chávez overspeelt zijn hand

Chavez zal toontje lager moeten zingen

Sinds zondag weet de Venezolaanse president Hugo Chavez dat zijn enorme populariteit grenzen kent. 51 procent van de Venezolanen verwees zijn verregaande grondwetswijziging naar de prullenmand. Toch verdwijnt Chavez nog niet meteen uit beeld; hij leidt het land nog tot in 2013. Maar deze populariteitswedstrijd heeft hij verloren.

'Ik feliciteer mijn tegenstanders. Ik had deze pyrrusoverwinning sowieso niet gewild.' Op een voor Hugo Chavez ongewoon milde toon feliciteerde de Venezolaanse president zondagavond het 'neen'-kamp, dat in het referendum Chavez' verregaande grondwetswijzigingen met een nipte meerderheid (51 procent) had afgeketst.

In de mand lagen 69 wijzigingen aan de grondwet die voor het laatst in 1999 (door Chavez, vlak na zijn aantreden) aangepast werd. Hadden de Venezolanen zondag in het referendum 'ja' gestemd, dan was de meest zichtbare verandering dat Chavez in 2012, na zijn tweede ambtstermijn als president, nog een derde keer verkiesbaar zou zijn.

'Ik wil graag tot in 2050 aanblijven', herhaalde Chavez de voorbije weken. Daarmee doelde hij op niets minder dan een levenslang presidentschap; hij zou dan tot zijn 95ste de oliestaat regeren.

Precies dat is een bijzonder teer punt in Latijns-Amerika, waar het verleden van militaire dictaturen nog vers in het geheugen ligt. De beperking in tijd van de macht van het staatshoofd is daarom in verschillende Latijns-Amerikaanse grondwetten een essentieel punt.

Latijns-Amerikanen houden traditioneel van de caudillo, de sterke en erg zichtbare leider van een al even sterk gepersonaliseerd regime. Maar dat Chavez, die bij een groot deel van de Venezolanen gigantisch populair is, onbeperkt zou aanblijven, was zelfs voor zijn eigen achterban een brug te ver.

Hugo Chavez leed zondag zijn eerste verkiezingsnederlaag, sinds hij in 1999 aantrad als president van Venezuela. Hij vroeg de Venezolanen de toestemming voor een reeks technische hervormingen, terwijl hij het presenteerde als een referendum over zijn hele beleid. 'Stem je voor het referendum, dan stem je voor Chavez. Stem je tegen, dan stem je tegen Chavez', riep hij vorige week nog, overtuigd van zijn gelijk.

Zo maakte hij van het referendum eigenhandig een peiling naar zijn populariteit. 'Deze tussentijdse populariteitspoll heeft Chavez verloren', zegt Michiel Baud, directeur van Cedla, het studie- en documentatiecentrum over Latijns-Amerika in Amsterdam, in een telefonisch gesprek. 'De nederlaag is ook helemaal niet zo nipt. 51 procent stemde tegen de grondwetswijziging, maar 30 procent ging helemaal niet stemmen. Je mag ervan uit gaan dat in die groep ook een heleboel neen-stemmen zit. Dan kom je dus aan een veel grotere groep neen-stemmers.'

Een verloren populariteitspoll dus, maar ook niet veel meer dan dat, vindt Baud: 'Chavez verdwijnt nog niet meteen van het toneel.' Niet alleen blijft Chavez gewoon nog vijf jaar president. Door zijn nederlaag zo edelmoedig toe te geven, toont hij zich naar eigen zeggen bovendien een 'ware democraat'. Door de zege van het neen-kamp aan te voeren als 'een bewijs van de democratie' pakt Chavez zijn nederlaag bijzonder handig aan.

Volgens Baud verzwakt het referendum de positie van de Venezolaanse leider dan ook niet meteen. Daarnaast is het weinig waarschijnlijk dat Chavez' eerste nederlaag een directe invloed heeft op het beleid van links-populistische bondgenoten, zoals Correa in Ecuador of Morales in Bolivia.

'Voor een grote groep Venezolanen blijft Chavez ook na zondag populair', zegt Baud. 'Alleen is het kritisch vermogen van het volk groter dan men had verwacht. Dat is een interessante vaststelling; het betekent dat de democratische structuren toch minstens voor een stuk intact blijven.'

Een tweede interessant fenomeen noemt Baud 'de gematigde groep uit de middenklasse' die oppositie voert tegen Chavez, en zondag een eerste slag heeft thuisgehaald. Het anti-Chavezprotest was voor één keer niet de stem van de oude oppositie, die de parlementsverkiezingen van 2005 boycotte en het parlement oppositieloos achterliet. De voorbije weken trokken horden studenten de straat op. Zij gaven de oppositie een nieuw en jong gezicht.

Bovendien overtuigden zij met hun inhoudelijke argumenten ook Chavez' traditionele achterban: de armen. Chavez won de voorbije jaren hun harten, door een deel van de olieopbrengsten in succesvolle armoedebestrijdingsprogramma's te stoppen. Doekjes voor het bloeden, of effectieve armoedebestrijding? 'Dat is natuurlijk moeilijk', vindt Baud. 'De resultaten van die projecten zijn voor de armen erg reëel: het betekent geld voor wie eerst zonder zat, een arts voor wie er eerst geen had. De duurzaamheid van die armoedebestrijding moet op termijn blijken.'

Vallen de armen Chavez dan af? Niet noodzakelijk. Ze zijn niet bepaald nostalgisch over het oude (corrupte) systeem. Ze verlangen gewoon evenmin naar het nieuwe politieke systeem dat Chavez hen zondag voorgeschoteld heeft.

DS, 04-12-2007 (Ine Roox)