Hoe de tv ons van het denken ontslaat volgens mediagoeroe Norbert Bolz - Terug naar de apen

Van onze redacteur


BRUSSEL - Wie kent het geheim van het kapsel van Dana Winner? En verkiest Gene Bervoets chips boven frieten? TV1 roept kandidaten op voor een BV-quiz die de volgende weken wordt opgenomen. Het lijkt ,,gefundenes Fressen'' voor de polemische Duitse mediagoeroe Norbert Bolz, die onlangs het essay publiceerde ,,Warum Denken unmodern ist'' (waarom denken niet modern is).


VOLGENS Norbert Bolz, 51 en hoogleraar mediakunde aan de Technische universiteit van Berlijn, is het in de vroegste tijden begonnen met apen die elkanders vlooien vingen. Dat gezelschapsspel hield de groep bij elkaar en hierbij moet ook de taal zijn ontstaan. Oorspronkelijk was het nog een soort kapsalonconversatie waarbij het geklets en het gezwets over elkaar de overhand nam. Met de tijd groeide dat uit tot een discussie die op beschaafde momenten de vorm van een uitwisseling van gedachten aannam. Sociale conflicten werden uitgepraat.

Deze debatcultuur die aan de basis lag van wat men de Verlichting ging noemen, is volgens Bolz lang de trots geweest van het Westen. Maar, zo betoogde hij onlangs in zijn essay in het Duitse weekblad Der Spiegel, we maken vandaag mee dat deze evolutie op haar kop wordt gezet. De Verlichting is opgegaan in het gezwets van talkshows en discussie over bestuurlijke zaken is afgezakt naar ,,politainment". Bolz' diagnose is dan ook: we beleven het Einde van de Kritiek.

Zijn er dan geen kritische stemmen meer in de samenleving? Jawel, zegt Bolz, maar ze zijn vervangen door een vorm van dubieus moraliseren. De moraalcode in de media is zeer simplistisch en bestaat maar uit twee dingen: men praat de kijkers iets aan of iets of iemand wordt op het scherm gesloopt. Voor televisie bestaan alleen nog de ,,beste koop" enerzijds, en het schandaal anderzijds. Het bespaart de kijker dat hij moet nadenken.

Volgens Bolz worden in Duitsland boeken en theater niet meer echt kritisch gerecenseerd: er wordt geen echte keuze meer gemaakt, maar enkel met de eigen smaak gedweept. Het geruchtmakende tv-programma Das literarische Quartett van de literatuurcriticus Marcel Reich-Ranicki, waarin het voor en het tegen van literaire boeken meerstemmig werd afgewogen, kreeg destijds bekendheid tot ver over de landsgrenzen. Maar Bolz zegt dat je nu al in het Duitse taalgebied het nefaste effect op de bestsellerlijsten kan aflezen van een dweperige boekenuitzending als Lesen! van Elke Heidenreich, die in de plaats van het kritische kwartet is gekomen.

Norbert Bolz stelt vast dat televisie zich niet meer bekommert om zijn ,,cultuuropdracht", maar gewoon met alle mogelijke middelen de strijd om de kijker uitvecht. De omroep wenst die kijker te beschouwen als een zelfstandige consument die volwassen genoeg is om zelf te kiezen. Het jammerlijke is natuurlijk dat er op de televisiemarkt almaar minder keuze is, maar alleen maar ,,meer van hetzelfde".

Bovendien beweert de Duitse mediagoeroe dat de mens, in weerwil van wat Aristoteles heeft gezegd, niet van nature begerig is naar louter weten. Met uitzondering van enkele zakenlui die altijd en overal de beurskoersen willen kunnen consulteren, is de mens niet geneigd zich onafgebroken te informeren. ,,Informatie kan de mens namelijk vreselijk onzeker maken", verklaart Norbert Bolz, ,,terwijl communicatie mensen gerust stelt, en dat door precies het omgekeerde van informeren: het laten uitrazen en het bieden van een klankbord. Met andere woorden: gezwets".

DE talkshows en spelletjes maken de wereld voor de kijker overzichtelijk en emotioneel aanvaardbaar. Het zijn steeds dezelfde mensen die op het scherm terugkeren.

In een klein zendgebied als Vlaanderen met een intense BV-inteelt is dat nog opvallender. BV's worden vertrouwde personages die in een brede mediawaaier (radio's en bladen) worden ,,geraadpleegd" over alles. Doorgaans weten ze voor gestelde problemen ook geen probate oplossing. Maar dat is precies het geruststellende ervan voor de kijker, de luisteraar en de lezer: het ontslaat hem van na te denken en verzoent hem met het eigen onvermogen.

In Vlaanderen wordt voorlopig de boot nog afgehouden maar als het reclameaanbod ongeremd kan spelen, is de kans reëel dat je eerlang door dezelfde BV's, tussen twee programma's, ook nog in een spot een potje yoghurt wordt aanbevolen.

De volgende stap is dan dat, zoals op de Italiaanse RAI, de animatoren in de studio het spelletje even onderbreken en terzijde gaan staan om met hun vriendelijkste snuit een reclameboodschap van de teleprompter af te lezen.


29/07/2004 Marcel Van Nieuwenborgh

©Copyright De Standaard

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB