actualiteitsforums - Enkele post bekijken - Waar blijft de stem van de gematigde moslim?

Waar blijft de stem van de gematigde moslim?

Jan De Pauw ergert zich aan burgemeester Thielemans en zijn verbod van de anti-islambetoging. Maar hij is vooral teleurgesteld in de oorverdovende stilte van de gematigde moslims. 'Wie het toenemende failliet van de moslimgemeenschap in de Europese diaspora op de agenda wil plaatsen, komt in intellectueel braakland terecht.'

Burgemeester Freddy Thielemans verbiedt dus de aangekondigde betoging van 11 september tegen de sluipende islamisering van Europa. Hij spreekt daarmee naar eigen zeggen voor het gros van zijn medeburgers, die tegen de haat zijn, maar er blijkbaar geen graten in zien om de aanvragers van de betoging te bestempelen als vreemdelingenhaters en racisten. De suggestie bij monde van de burgemeester was in alle geval duidelijk, in zijn apologie maandag in De Standaard. Met zijn verbod drijft de burgemeester de posities dus verder uiteen. Hij holt daarmee een mogelijk middenveld uit en installeert op sluwe wijze een denken gedomineerd door een dualisme waarin niet 'zij' maar 'wij' het probleem zijn.

Professor Marc De Vos merkte eerder in de krant al terecht op dat het verbieden van de betoging een verdere radicalisering en verscherping van de posities zal teweegbrengen. Het maatschappelijke middenveld heeft vandaag inderdaad steeds minder woordenschat ter beschikking om zich uit te spreken over samenlevingsproblemen. Wie het toenemende failliet van de moslimgemeenschap in de Europese diaspora op de agenda wil plaatsen, kan dat doen in de taal van het extreemrechtse waanidee van zuiverheid, of in de taal van het linkse politiek correcte cultuurrelativisme. Tussenin ligt een intellectueel braakland. Dezelfde hoogwaardigheidsbekleder die zich nu laat opmerken door de geplande betoging te verbieden, liet als antwoord op mijn vraag naar het Brusselse beleid inzake het toenemende aantal boerka`s in het straatbeeld ooit onomwonden weten dat niet de boerka maar ikzelf het probleem ben. Mijn vraag was blijkbaar een teken van volslagen intolerantie, en ongepast in een multiculturele stad als Brussel. Welk beleid hij terzake zou uitvoeren, heeft hij evenwel nooit uit de doeken gedaan. Zijn opiniestuk van maandag vertoont een vergelijkbaar tekort.

Een en ander heeft ongetwijfeld te maken met de cliëntelistische politiek van de PS in Brussel. Tegelijk echter illustreert dit het onvermogen van de linkerzijde om zich in te beelden dat culturele integratie meer is dan slachtofferhulp en tomeloze tolerantie. Het inherente paternalisme van dergelijke houding is wraakroepend. Maar ter rechterzijde is de situatie jammer genoeg weinig gezonder. Daar wentelt men zich in de illusie dat de besmetting en vervaging die de multiculturele samenleving meebrengt op een of andere manier ongedaan kan worden gemaakt, uitgewist, gesteriliseerd.

Maar wie moet zo'n middenveld bevolken ? Wil men de leugen van de 'islamisering' doorprikken, dan zou het goed zijn mocht de zogenaamde zwijgende moslimmeerderheid zich eens manifesteren. Maar wie zijn ze, die zwijgende moslims? En wanneer is iemand een gematigde moslim? Voor kinderen van de Verlichting is dit ongetwijfeld het geval als een moslim de beleving van zijn godsdienst heeft ondergebracht in de privé-sfeer en aldus geen publieke en collectieve claims formuleert vanuit zijn geloof. In de ogen van een overtuigde moslim daarentegen moet dergelijke individualisering een verarming en verdunning betekenen, die breekt met de maatschappelijke dimensie van de islamitische leer en aldus flirt met geloofsbreuk. Islam combineert een transcendentale dimensie met een uitgesproken sociale dimensie. Islam is een maatschappelijk model dat ingevoerd moet worden wil men waarlijk de voetsporen van de profeet en zijn God volgen. Vandaar het belang van de sharia bijvoorbeeld. Men zal begrijpen dat de wisselwerking tussen deze twee dimensies hoogst problematisch is, zeker voor een islam in de diaspora.

Je zou dan ook verwachten dat het debat rond een moderne islam in de moslimgemeenschap zelf levendig wordt gevoerd. Maar wie op zoek gaat naar creatieve interpretaties van de dubbele positie waarin moslims in het Westen zich bevinden, en aanbevelingen wil over hoe men een goede moslim kan zijn en toch kan leven in de context van die rationalistische Verlichting en de scheiding der machten, komt slechts een beperkt aantal tenoren tegen, en botst al snel op het werk van de Tariq Ramadan, die met zijn `Westerse moslims en de toekomst van de islam` (Bulaaq, 2003/2005) wellicht een van de meest samenhangende pogingen heeft ondernomen om de principes van een `Europese islam` of een moderne islam voor gematigden te formuleren.

De klassieke islamitische maatschappijleer ziet de wereld als een tegenstelling tussen 'het huis van de oorlog' (overal waar de sharia niet in voege is) en 'het huis van de islam'. Ramadan stelt een derde huis voor, met name het huis van de vrijheid, ter omschrijving van de godsdienstvrijheid die moslims in het Westen genieten. Die gegarandeerde godsdienstvrijheid zou als basis moeten dienen om niet-gelovigen andere rechten (zoals vrije meningsuiting) te garanderen. Dat is al een heel eind. Ramadan claimt daarmee een belangrijke plaats in het debat. Jammer is het dan te moeten vaststellen dat met betrekking tot steniging en andere lijfstraffen, ook hij niet verder komt dan het oproepen tot een `tijdelijk moratorium`. Zich radicaal inschrijven in een denken dat de universele rechten van de mens laat primeren zit er dus blijkbaar ook bij hem voorlopig niet in. Dat belooft dus niet veel goeds voor de zogenaamde gematigde moslim.

Het valt trouwens ten zeerste te betwijfelen of men die spreekwoordelijke gematigde moslim ooit te zien zal krijgen. Sinds 11 september 2001 is die gematigde moslim herhaaldelijk aangesproken en verzocht om reactie, standpunt, engagement. De stilte was vooralsnog oorverdovend. De suggestie van de burgemeester dat de werkelijkheid zou bestaan uit een 'wij' die allemaal radicalen zijn, en daaruitvolgend een 'zij' die allemaal gemoedelijke mensen zijn, vertoont op z'n minst enkele gevaarlijke blinde vlekken.

Het midden moet dus wel degelijk opnieuw worden ontgonnen. Daarom alleen al moeten de betoging én de tegenbetoging toegestaan worden. Als hooligans met man en macht uit elkaar kunnen worden gehouden, dan ook proponenten van tegengestelde gedachten. De overheid moet duidelijk maken waar haar prioriteiten liggen. En wat de gematigde moslim betreft, ik denk dat het tijd wordt om de hoop op zijn verschijning op te bergen. Maar als hij toch van de partij zal zijn, dan is het incognito. En ook dat is goed.

Jan De Pauw is filosoof en docent aan Erasmushogeschool in Brussel

DS, 22-08-2007