Een tweede Darfour
In de Congolese Kivu-provincies laait het geweld weer op en geen mens die er wat aan doet, schrijft Walter Zinzen. Ondertussen kibbelen onze politici wat over een rondje staatshervorming.
Het loopt met de (in)formatie zoals met de verkiezingscampagne: van informateurs, koninklijke bemiddelaars en gedoodverfde premiers is weinig vernomen dat van enige belangstelling voor de 6 miljard niet-Vlamingen getuigt. Toch zal er ook in de nieuwe federale regering een minister van Buitenlandse Zaken zijn - en laten we hopen dat die net als zijn voorganger Karel De Gucht heet.
Maar het buitenland heeft de slechte gewoonte niet te wachten tot de Brusselse Wetstraat weer orde op zaken heeft gesteld en dat is al helemaal waar als het om Congo gaat. Er komen uit onze voormalige kolonie weer erg alarmerende berichten, die om grote diplomatieke druk vragen, maar waartoe een demissionair minister nu eenmaal minder in staat is. En dat is bijzonder jammer, vooral omdat ook de media in al het verkiezings- en formatiegeweld Congo - opnieuw - uit het oog verloren schijnen te zijn.
Eventjes was er een korte golfslag toen uit Bukavu het bericht kwam dat er een journalist van Radio Okapi was vermoord. (Radio Okapi is de onafhankelijke zender van de troepenmacht van de Verenigde Naties in Congo.) Die moord was evenwel maar het kleine topje van een enorme ijsberg. In de beide aan Rwanda en Uganda grenzende Kivu-provincies (Noord en Zuid) heeft de onveiligheid de afgelopen maanden zulke proporties aangenomen dat hier en daar al over een nieuwe burgeroorlog wordt gesproken.
Een greep uit recente feiten: in de nacht van 26 op 27 mei werden in Kaniola, een dorpje op 55 kilometer van Bukavu, zeventien mensen, van wie zeven kinderen, op beestachtige wijze afgeslacht met machetes, bijlen en stokken. Dit gebeurde onder het oog van het regeringsleger en de Monuc (de VN- troepenmacht). Een lokale bron in Bukavu maakte een balans op van de geweldplegingen tijdens de eerste twee weken van juni. Vrijwel dagelijks werden er overvallen gepleegd , met in totaal elf doden, onder wie opvallend veel jonge mensen. Begin juni al signaleerde de Congolese krant Le Potentiel dat het geweld niet meer beperkt blijft tot het platteland, maar nu ook in Bukavu zelf schering en inslag geworden is. De daders zijn gewapende mannen, in burgerkledij of in militair uniform, die in het onovertroffen Congolese spraakgebruik 'Hommes armés non autrement identifiés' (Hanai) worden genoemd. Omdat al die gruwelen straffeloos blijven, hebben inwoners van Bukavu het recht in eigen handen genomen. Burgers patrouilleren 's nachts in de straten om er de 'justice populaire' uit te oefenen. De gevolgen laten zich raden: deze burgerpatrouilles hebben op hun beurt al dan niet vermeende schuldigen om het leven gebracht.
Al dat geweld is voor een deel te verklaren door de etnische spanningen. In zowel Noord- als Zuid-Kivu zwerven nog altijd milities rond die weigeren zich te laten ontwapenen of te laten integreren in het regeringsleger. De meest beruchte bendeleider is ongetwijfeld 'generaal' Laurent Nkunda, die in het gezelschap van zo'n 2.000 militieleden al jarenlang dood en verderf zaait in het binnenland. Op een bepaald ogenblik heeft hij zelfs Bukavu een week lang in handen gehad. Nkunda behoort tot de zogeheten Banyamulenge, dat zijn Congolese Tutsi, afstammelingen van Rwandese immigranten. Tijdens de oorlog van 1996-2002 streed hij aan de zijde van de Rwandezen tegen het Kabila-regime in Kinshasa. Na die oorlog deserteerde hij uit het nieuwe regeringsleger omdat hij niet tevreden was met zijn functie. Tegenwoordig beweert hij dat hij zijn volksgenoten, de Banyamulenge dus, wil beschermen. Die Banyamulenge staan inderdaad in een kwaad daglicht bij de andere Congolezen, die hen ervan verdenken nog altijd ten dienste te staan van de Rwandese president Kagame.
Maar Nkunda is niet de enige 'Rwandees' die voor de onveiligheid in Kivu verantwoordelijk is. Kivu is sedert 1994 ook een toevluchtsoord voor Hutu, die na de genocide in Rwanda hun activiteiten naar Congo hebben verlegd. De Congolezen noemen ze nog altijd 'Interahamwe', naar de militie die grotendeels verantwoordelijk was voor die genocide. Het is zo'n Hutu-bende die verantwoordelijk zou zijn voor de moordpartij einde mei in Kaniola.
Waar de bevolking in Kivu zo moedeloos van wordt, is dat niemand wat doet om een einde te maken aan de onveiligheid. Joseph Kabila, die hier tijdens de presidentsverkiezingen monsterscores behaalde, zegt niets en doet niets. Zijn regering al evenmin. De lokale overheden ook niet. Of toch wel. Ze organiseren rondetafels om tot verzoening te komen. Zelfs met Nkunda, tegen wie een internationaal arrestatiebevel is uitgevaardigd, wordt onderhandeld. Maar tot iets leiden doet het niet.
Het is precies daarom dat internationale druk zo nodig is. Op president Kabila en op de Monuc om eindelijk werk te maken van de ontwapening van de bandietenbendes. Maar ook op de Rwandese president Kagame om zowel met Nkunda en zijn mannen als met de Hutu-bendes afspraken te maken voor een terugkeer naar Rwanda. Als dat eenmaal achter de rug is, valt er nog genoeg te doen om de milities van 'eigen bodem' aan te pakken. Zulke internationale druk komt er niet zonder Belgisch impuls. Dan dreigt Kivu een tweede Darfour te worden, waar moordenaarsbendes buiten het oog van de internationale gemeenschap vrij hun gang kunnen gaan. Maar ja, eerst moet Brussel-Halle-Vilvoorde gesplitst worden, natuurlijk.
Walter Zinzen is voormalig VRT-journalist.
www.standaard.be/congo
www.monuc.org
DS, 10-07-2007