Als er maar geen referendum komt


Het was - allicht - de laatste Europese top van Guy Verhofstadt. De aftredende Belgische premier heeft zich de jongste jaren tenminste Europees onsterfelijk gemaakt. Zijn naam wordt in Europese kring geassocieerd met de verontwaardiging die hij toonde op de Europese top in Nice, met de Verklaring van Laken waarmee hij heel Europa overtuigde om een Conventie te houden die een Europese grondwet zou opstellen, met zijn pralinetop over de Europese defensie waarmee hij Washington in de gordijnen joeg, met zijn kandidatuur voor het voorzitterschap van de Europese Commissie en zijn Manifest voor de Verenigde Staten van Europa, met een pleidooi voor de omvorming van de groep eurolanden tot een federale kern die de rest van de Europese lidstaten meetrekt.


Behalve Tony Blair en Jean-Claude Juncker zijn er in de scheidende generatie Europese leiders niet veel die 'het Europese gebeuren' in die mate bepaald hebben.

Maar welke sporen laat dat na?

In zijn Verklaring van Laken lazen we dat de Europese leiders zouden zoeken naar een Unie die 'democratischer, transparanter en efficiënter' zou zijn.

Met het ontwerp van Europees Verdrag 'tot vaststelling van een Grondwet voor Europa', dat alle staatshoofden en regeringsleiders en al hun ministers van Buitenlandse Zaken ondertekend hebben, was de Unie een eind opgeschoven in die richting. Maar de goedkeuring van dat verdrag is zoals bekend volledig mismeesterd. Meer en meer wordt duidelijk door wie: niet de burgers die alles van op afstand en meestal onbegrijpend gade sloegen.

Waarom is de uitbreiding van de Unie kunnen doorgaan zonder dat de publieke opinie werd geïnformeerd over en gemotiveerd voor het grote politieke belang daarvan? En zonder aanpassing van de instellingen? Waarom is er zo weinig zorg besteed aan de sociale angst die ze meebracht, bovenop de globalisering.

Waarom moest de voormalige Nederlandse minister van Financiën, Gerrit Zalm, in volle campagne voor het Nederlandse referendum, zo nadrukkelijk de 'hoge kostprijs' van Europa voor Nederland onderstrepen terwijl hij niets zei over wat het land terugkrijgt: 70 miljard euro per jaar, zegt de huidige staatssecretaris voor Europese Zaken Frans Timmermans nu.

Waarom weigerde de huidige Commissievoorzitter, José Manuel Barroso, in volle referendumcampagne, mordicus die dienstenrichtlijn in te trekken die niemand wilde en nadien toch volledig werd herschreven omdat elke blinde kon zien welke desastreuze gevolgen ze had voor het Franse referendum?

Helaas zijn het vragen voor de geschiedenisboeken. De feiten zijn dat het ontwerp van grondwet - destijds als minimum-minimorum-compromis aanvaard - nu herleid wordt tot studieobject. In de betere, gespecialiseerde boekhandel, was die grondwet afgelopen week nog te koop voor een kleine 25 euro. Straks wordt hij gratis opgehaald.

De staatshoofden en regeringsleiders willen dat verdrag waarmee de Unie transparant en democratischer zou worden zodanig herwerken dat het nergens nog aan een referendum moet onderworpen worden. Frankrijk en Nederland hebben dat gevraagd.

Alleen daarom wordt de naam veranderd in 'Hervormingsverdrag' en worden de symbolen als hymne, vlag, de 'dag van Europa' en het devies - 'In verscheidenheid verenigd' - geschrapt. Meer nog, het Charter van de Grondrechten - een opsomming van de fundamentele rechten en waarden waarmee Europa en de VS zo graag uitpakken in de wereld - mag niet in het verdrag. Omdat dit daardoor weer op een 'grondwet' zou gelijken en een referendum uitlokt. Dat het verdrag 'in naam van de burger' totaal onleesbaar wordt, zelfs voor schriftgeleerden, is bijkomstig.

De staatshoofden en regeringsleiders van de Unie wilden dus in naam van de burger een verdrag maken waar die burger niet wijs uit geraakt en waaruit zijn grondrechten zijn geschrapt, precies om te vermijden dat diezelfde burger zich nog eens tégen dat verdrag uitspreekt. Il faut le faire.

Misschien moeten we hopen dat er in die vele parlementen die de tekst nu moeten goedkeuren, toch ergens iemand is die het van het goede te veel vindt.

Guy Verhofstadt gebruikte donderdagnacht een mooi beeld. We hebben een hond, zei hij. Maar niemand wil het nog een hond noemen. Daarom wordt de staart afgesneden, worden poten en oren verplaatst en de snoet bijgewerkt. En als er iemand roept dat het beest nog blaft, zeggen we dat het niet waar is.

Maar allicht kan die chirurgie later nog gecorrigeerd worden, zoals met de vorige verdragen gebeurde. De Unie functioneert dagelijks op basis van 'geconsolideerde' teksten die in bruikbare boeken staan die niemand goedkeurde.

Veel belangrijker is dat we met het verdrag nog maar eens geleerd hebben dat de huidige Unie met straks dertig en meer lidstaten, die allemaal hun vetorecht behouden, zich niet snel genoeg kan aanpassen.

Daarom was dit - hoe het ook zou aflopen - een 'historische' top.

De voorbije tien jaar hebben bewezen dat deze rigiditeit Europa in de snel veranderende en geglobaliseerde wereld onder een verlammende spanning brengt die haar onbruikbaar maakt in de huidige vorm.


DS, 23-06-2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB