Fatma verkent de digitale wereld – dankzij Erdogan


De AK-partij wil van Turkije een fundamentalistische staat maken, met weinig rechten en kansen voor vrouwen. Zeggen de strengseculieren in het land. Maar vrouwen als Fatma weten wel beter.


Voor seculiere Turkse feministes is Fatma het prototype van een zuster die bevrijd moet worden uit de ketenen van geloof en traditie. Fatma is flink ingepakt – je ziet alleen haar gezicht – ze zorgt thuis voor haar kinderen en ze is duidelijk niet gewend om met vreemden te praten: haar hand trilt bij elk woord dat zij uitbrengt.

Maar luister naar wat ze zegt, en je ontdekt dat de waarheid niet zo eenduidig is. Fatma volgt een computercursus in de wijk Mecidiyeköy in Istanbul. „Ik leer Word, Windows en Excel en ga zo maar door”, straalt zij. En natuurlijk het internet. Fatma houdt van nieuwssites en gebruikt msn om met haar kinderen te praten. „Voorlopig ben ik nog thuis”, zegt zij, „maar ik sluit niet uit dat ik na de cursus werk ga zoeken”.

Wie hielp Fatma de eerste stappen te zetten in de digitale wereld? Het antwoord is verrassend: het was de AK-partij van premier Erdogan. Ook binnen Turkije wordt deze partij nog flink gewantrouwd omdat zij te gelovig en mede daarom vrouwonvriendelijk zou zijn. Enige weken geleden, toen een miljoen demonstranten in Istanbul protest aantekenden tegen de presidentskandidatuur van Abdullah Gül, ging het ook over de rechten van vrouwen. De AK-partij wil van Turkije een soort Iran maken, scandeerden deelnemers, waar vrouwen derderangs burgers zijn.

Maar Fatma bewijst dat die kritiek niet terecht is. Zij volgt een gratis computercursus bij ISMEK, een organisatie die volwassenenonderwijs verzorgt. Erdogan zelf richtte ISMEK op toen hij nog burgemeester was van Istanbul in de jaren negentig. Ook de huidige burgemeester, Erdogans partijgenoot Kadir Topbas, steekt veel geld in het project. De AK-partij mag haar wortels hebben in het moslimfundamentalisme, de afgelopen jaren heeft zij veel gedaan om de positie van vrouwen te verbeteren. Juist voor vrouwen als Fatma, veelal afkomstig uit conservatieve milieus in Anatolië, heeft de partij zich ingespannen.

ISMEK heeft 198 centra in Istanbul. Van 1996 tot nu heeft ISMEK gratis cursussen gegeven aan maar liefst 380.000 leerlingen. Van hen was 86 procent vrouw. Jaarlijks geeft de stad Istanbul (omgerekend) 30 miljoen euro subsidie. Naar schatting tien procent van de vrouwen vindt werk na een cursus bij ISMEK. Voor vrouwen als Fatma, die vaak direct vanuit het ouderlijk huis de huwelijksboot instappen en weinig van de wereld daarbuiten zagen, is een betaalde baan een enorme stap.

Een tweede voorbeeld van wat de AK-partij voor vrouwen heeft gedaan: gezondheidszorg. Goede zorg in Istanbul is duur en je moet ernaar zoeken. Mede daarom heeft de AK-partij een netwerk van (gratis) gezondheidscentra voor vrouwen opgezet. In 2005 begon men met vijf centra, nu zijn er al dertig. Volgens Bilal Tanritanir, plaatsvervangend hoofd van de afdeling medische diensten van de stad Istanbul, komen er gemiddeld per dag duizend vrouwen.

Maar de grootste triomf van de AK-partij ligt ongetwijfeld op het niveau van de wetgeving. Onder de regering van de AK-partij heeft Turkije immers een nieuw Wetboek van Strafrecht gekregen. Toegegeven, dat gebeurde onder druk van de Europese Unie. Maar toch: in het nieuwe Wetboek van Strafrecht is de positie van de vrouw verbeterd. Bijvoorbeeld op het punt van eerwraak. Vooral vrouwen uit Anatolië hadden en hebben daarmee te maken. Omdat rechters in Turkije vaak conservatief zijn, kwamen de daders van eerwraak er in het verleden vaak met een lichte straf van af. Maar in het nieuwe wetboek wordt eerwraak voor het eerst keihard aangepakt.

Ook Evre Kaynak van de organisatie Vrouwen voor de Rechten van Vrouwen – Nieuwe Wegen (WWHR) is over de nieuwe wet te spreken. Feministische organisaties kregen niet alles waar zij om vroegen (zo is het nog steeds mogelijk onder bepaalde omstandigheden om meisjes te dwingen tot een maagdelijkheidstest) maar daartegenover staat een lange lijst verbeteringen. „Verkrachting binnen het huwelijk is strafbaar geworden”, zegt Kaynak. „Net als seksuele intimidatie op de werkvloer.”

Voor een macholand zoals Turkije dat zijn dat gigantische stappen vooruit, die zeker voor armere vrouwen uit de provincie het leven positief beïnvloeden. Dat bevestigt het karakter van de AK-partij. Deze trekt niet alleen steun uit gelovige milieus maar zeker ook uit de lagere sociale klassen. Toen zij aan de macht kwam, heeft de partij daarom vooral ook aan de problemen van de vrouwen uit de lagere milieus aandacht gegeven.

Evre Kaynak herinnert zich hoe de AK-partij na haar verkiezingswinst van 2002 nauwelijks bereid was om te praten met feministische groeperingen die aandrongen op vrouwvriendelijke hervorming van het strafrecht. „Maar nu maakt de partij goede sier met de hervormingen die zijn doorgevoerd”, zegt Kaynak, „zeker in het buitenland”.

Natuurlijk blijft er veel werk aan de winkel. „In Turkije werken nog steeds ontstellend weinig vrouwen buitenshuis”, zegt Kaynak. „Vrouwen worden geacht thuis voor de kinderen te zorgen.” Maar mede door de maatregelen van de AK-partij hebben honderdduizenden vrouwen een stap op weg naar een meer autonoom leven kunnen zetten.

In dat opzicht, zegt Kaynak, zou een strengseculiere regering onder de (oppositionele) CHP het waarschijnlijk niet veel beter hebben gedaan. „Politiek is nog steeds een mannenwereld in Turkije”, zegt zij. „Het enige verschil tussen de CHP en de AK-partij is dat bij de CHP een paar vrouwen rondlopen die ons op alle punten hebben geholpen.”

En zo kan de AK-partij trots zijn op wat zij de afgelopen jaren voor vrouwen heeft gedaan. Gisteren meldde de Turkse pers dat de partij extra moeite gaat doen om vrouwelijke parlementsleden te vinden.


NRC, 12 mei 2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB