Schroom afleggen
Gelukkig was er vorig weekeinde nog een andere gevangenisuitbraak. In Zacoalco de Torres, Mexico, gingen 19 gedetineerden op de loop. De cipiers hadden, domweg of omdat dat beter betaalde dan hun karige loon, de celdeuren open gelaten. Zo onsterfelijk belachelijk heeft het Belgische penitentiaire systeem zich nog net niet gemaakt. Toch komt het beeld van een bananenrepubliek gevaarlijk dichtbij.
Er bestaat geen gevangenis waaruit ontsnappen onmogelijk is. Maar 28 man die het hazenpad kiezen uit de bajes van Dendermonde, dat is toch kras. Onthutsend is het gemak waarmee dat in zijn werk ging. Het volstond wat in de sloten te poken om ze te forceren en vervolgens hadden de ontsnappers genoeg aan wat keukengerei en een stuk spiegel om drie cipiers uit te schakelen. Het enige wat dan nog de weg naar de vrijheid verspert zijn blijkbaar twee muren en een vierde cipier die nu en dan eens naar een monitor kijkt.
Onthutsend was ook de eerste reactie van minister van Justitie Laurette Onkelinx. Zij ,,betuigde haar steun aan de geschokte cipiers in deze moeilijke momenten''. Dat is fijn. Maar is zij de aalmoezenier van het gevangeniswezen of de hoogste beleidsverantwoordelijke ervoor? Mag het iets meer zijn?
Natuurlijk is Onkelinx niet alleen verantwoordelijk voor de lamentabele toestand van sommige van onze gevangenissen en voor het chronische plaatsgebrek. Al haar voorgangers uit de jongste decennia - en een blauwe maandag behoorde daar ook Tony Van Parys, haar felste criticaster, toe - hebben boter op het hoofd. Deze verziekte toestand heeft vele vaders.
We moeten niet in een ommezien beterschap verwachten. Investeren in nieuwe en vernieuwde gebouwen kost behalve geld ook tijd. Maar het nemen van beslissingen is wel een onmiddellijke beleidsverantwoordelijkheid. Als er in Dendermonde geen nieuwe gevangenis komt, dan moet de oude worden opgelapt. Nu gebeurt al jarenlang geen van beide.
Het is moeilijk zich van de indruk te ontdoen dat het hortende beslissingsproces over de uitbreiding van het aantal cellen niet alleen met budgettaire overwegingen te maken heeft. Er is ook een ideologische schroom, alsof gevangenissen bijbouwen het repressieve karakter van onze samenleving vergroot. Die houding staat, helaas, haaks op de realiteit. De overbevolking van de gevangenissen moet leiden tot een uitbreiding van de beschikbare plaatsen. Ook als er bijkomende ruimte komt voor geďnterneerden, als er meer alternatieve straffen worden opgelegd en meer veroordeelden hun straf in hun eigen land uitzitten.
Het alternatief is aanhoudende malaise in de penitentiaire instellingen, ontoelaatbare leefomstandigheden en vooral: een stuitende straffeloosheid voor te veel kleine en grote misdrijven. Die verspreidt een kanker in onze samenleving. Gevangenissen zijn daar niet het enige geneesmiddel voor. Maar ze maken wel deel uit van elke therapie.
Bart Sturtewagen, DS 21-08-2006