De erfenis van Silvio


Twaalf jaar lang heeft de rijkste man van Italië de politiek van zijn land gedomineerd. Maar als de peilingen kloppen, komt er binnenkort een einde aan het tijdperk van Silvio Berlusconi.


Op Sicilië lonkt een zekere prinses von Hohenstaufen, afstammelinge van de legendarische Frederik II, naar de kiezer. In Rome treden de kleindochter van Il Duce Alessandra Mussolini en de communistische transseksueel Vladimir Luxuria in de arena. In Milaan verkondigt de Partito internettiano haar geloof in het wereldwijde web. En ondertussen verklaart eerste minister Silvio Berlusconi dat hij 'de Jezus Christus van de politiek' is en zich tot de verkiezingen van 9 en 10 april zal onthouden van seks. Je kunt veel zeggen van de Italiaanse politiek, maar niet dat zij saai en kleurloos is.

Al zou daar binnenkort wel verandering in kunnen komen. Want als de centrumlinkse oppositie de verkiezingen wint, wordt voormalig Europees Commissievoorzitter Romano Prodi opnieuw eerste minister. De Bolognese professor heeft het imago van een wat droge intellectueel, zeker in vergelijking met de flamboyante flapuit Berlusconi. Voor de journalisten zullen de sappige oneliners dan in elk geval niet meer zo voor het oprapen liggen.

Enkele maanden geleden had L'Unione, de bonte maar vooralsnog eensgezinde coalitie rond Prodi, in de peilingen een riante voorsprong op de regeringspartijen van Casa delle Libertà('Huis van de Vrijheden'). Berlusconi zag de bui hangen en riep de hulp in van niemand minder dan Karl Rove, de campagneleider van George W. Bush. Die was er destijds met zijn tactisch doorzicht immers ook in geslaagd Bush' forse achterstand op de Democratische presidentskandidaat John Kerry om te buigen in winst. Rove, in Washington ook wel The Prince of Darkness genoemd, stuurde begin december in het grootste geheim enkele adviseurs naar Italië om een weekend lang met Berlusconi te brainstormen in zijn villa in Arcore.

Nu, een kleine twee weken voor de verkiezingen, behoudt Prodi's L'Unione een duidelijke voorsprong in de peilingen, maar Berlusconi - bijna zeventig en nog steeds een vechter, dat moet je hem nageven - zet alle zeilen bij om het grote aantal zwevende kiezers binnen te halen.

Meer dan eens neemt hij daarbij zijn wensen voor werkelijkheid. Zo kwam hij op de proppen met een opiniepeiling van een onbekend Amerikaans onderzoeksbureau waaruit moest blijken dat die onbesliste kiezers in groten getale centrumrechts stemmen en hem dus de overwinning zullen bezorgen. En toen hoofdredacteur Paolo Mieli van de Corriere della sera in een opmerkelijk opiniestuk partij koos voor Romano Prodi, beweerde Berlusconi enkele dagen later doodleuk dat de dagelijkse verkoop van de krant met 50.000 exemplaren was gezakt. Niks van, reageerde de directie, de verkoop is stabiel gebleven.

La vera storia italiana, 'het ware verhaal van Italië', heet de glossy verkiezingsfolder die Berlusconi op tien miljoen exemplaren heeft laten verspreiden. Maar tussen het ware verhaal van Berlusconi en de werkelijkheid ligt vaak een hemelsbreed verschil.

'Voor Berlusconi, schepper en schepping van de postmoderne Italiaanse politiek', schreef Alexander Stille, auteur van Citizen Berlusconi, onlangs in de Financial Times, 'is niet belangrijk wat is gebeurd, maar wel wat mensen dénken dat er is gebeurd.' En hoe je dat beïnvloedt, weet de televisiemogol beter dan wie ook: 'Als iets niet op tv komt, bestaat het niet. En dat geldt voor een product, zowel als voor een politicus of een idee.'


GROTE STAATSLIEDEN

Ook de verkiezingsbeloftes van zijn 'contract met de Italianen' uit 2001 is Berlusconi niet nagekomen. Er zijn niet 1,5 miljoen maar nauwelijks 1 miljoen nieuwe banen gecreëerd - waarvan bijna de helft door een truc: de massale regularisatie van illegale arbeiders. Het minimumpensioen is lang niet voor iedereen opgetrokken tot 500 euro en ook de belastingen zijn niet zo fors verlaagd als was beloofd. Maar Berlusconi betwist die kritiek en verklaart met een pokerface dat hij 'zoals alle grote staatslieden' tien à vijftien jaar nodig heeft om zijn plannen te realiseren.

Of de Italianen nog zo veel geduld met hem willen oefenen, is zeer de vraag. Een heleboel Berlusconi-kiezers zijn ontgoocheld dat het nieuwe economische mirakel dat de selfmade man uit Milaan had beloofd, is uitgebleven. De Italiaanse economie doet het zelfs slechter dan die van de belangrijkste Europese partners. De groei is volledig stilgevallen, het begrotingstekort komt ieder jaar opnieuw boven de drieprocentnorm van de EU uit en voor het eerst sinds lang is de overheidsschuld weer gestegen. De vele familiale kleine en middelgrote ondernemingen worden hard getroffen door de globalisering, de zo beroemde textiel- en schoenenindustrie heeft zwaar te lijden van de concurrentie uit China, de Italiaanse banksector kreunt onder de schandalen en wordt belaagd door buitenlandse overnemers.

En wanneer de Italianen zelf op het overnamepad willen gaan - zoals elektriciteitsproducent Enel die zijn oog heeft laten vallen op het Franse nutsbedrijf Suez - wordt hen het gras voor de voeten weggemaaid.

Er heerst een gevoel van malaise in il Bel Paese, maar ook als eerste minister heeft Berlusconi meer hart voor de winstcijfers van zijn bedrijven dan voor het welzijn van het land.

Door zijn belangenverstrengeling jaagt hij zelfs oude vrienden tegen zich in het harnas. Zoals de Australisch-Amerikaanse mediamagnaat Rupert Murdoch, wiens zakelijk imperium de hele wereld omspant. Rupert en 'Silviow' konden het jarenlang uitstekend met elkaar vinden. Maar in 2003 lanceerde Murdoch de satelliet-tv Sky Italia. Die haalde vooral kijkers weg bij Berlusconi's Canale 5 en heeft nu een marktaandeel van zes procent. Te veel, naar de zin van Mediaset, het bedrijf waarin Berlusconi's drie tv-stations zijn ondergebracht. En dus weigert de premier in te gaan op het verzoek van Murdoch om de van overheidswege toegekende korting op decoders voor gewone digitale tv (en dus níét voor satelliet-tv) af te schaffen. Een korting die nochtans ook door Europa is veroordeeld. Bovendien probeert hij de uitzendrechten van de voetbalcompetitie van Murdoch af te snoepen. Juventus heeft al een exclusiviteitscontract met Mediaset getekend, en AC Milan, waarvan Berlusconi eigenaar is, zal allicht volgen.

'Wat kun je beginnen als je concurrent ook de eerste minister is, die controle heeft over de televisie, het voetbal en de wet?' zei een Italiaanse medewerker van Murdoch in het weekblad L'espresso. Dat meende ook te weten dat 'de haai' bij z'n laatste bezoek aan Rome een korte lunch had met Berlusconi, en een lang gesprek met Romano Prodi.


TROONPRETENDENTEN

Niet alleen om zijn zakelijke belangen te behartigen, ook om zelf uit de handen van het Italiaanse gerecht te blijven heeft Berlusconi het parlement de voorbije jaren heel wat op hemzelf toegesneden wetten laten goedkeuren. Voor een aantal misdrijven (boekhoudkundige fraude, belastingontduiking, omkoping) waarvan hij en zijn medewerkers worden beticht, is de strafmaat fors verminderd of de verjaringstermijn gehalveerd.

Door bovendien voortdurend te schimpen op de 'linkse' magistratuur die 'zijn vel wil', heeft de regeringsleider de geloofwaardigheid van de sowieso al armlastige Italiaanse justitie nog verder ondermijnd. 'Als Berlusconi de verkiezingen wint, betekent dat het einde van Montesquieu in Italië', donderpreekte Umberto Eco in La Repubblica. 'Al vijf jaar lang maken we de systematische afbraak mee van de grondwettelijke machtsverhoudingen.'

Berlusconi klopt zich intussen op de borst omdat hij de eerste naoorlogse regeringsleider is die de wettelijke termijn van vijf jaar helemaal heeft uitgedaan. Hijzelf zou dat graag nog eens overdoen, maar nu hij minder dan vroeger bij de kiezer lijkt aan te slaan, treden de troonpretendenten naar voren. Zowel minister van Buitenlandse Zaken Gianfranco Fini (Alleanza Nazionale) als Kamervoorzitter Pier Ferdinando Casini (Udc) hebben de voorbije weken al te kennen gegeven dat zij de leiding van centrumrechts willen overnemen als Casa delle Libertàop 9 en 10 april het onderspit delft.

Voor Romano Prodi wordt het dan een hele klus om de economie weer op gang te trekken, de beloofde hervormingen (justitie, arbeidsmarkt, belastingen...) door te voeren en het geloof in de democratische rechtsstaat te herstellen.

'Nooit eerder heeft de politiek zo veel verdeeldheid gezaaid. En niet alleen in de besloten kamers van de macht, maar ook in de straten, in de huizen en in het dagelijks leven van de mensen. De strijd om de macht is zo meedogenloos geworden dat hij de Italiaanse samenleving zelf dreigt te ontwrichten. [... ] Ik vrees dat we in een spiraal zijn terechtgekomen waarin de democratie steeds kwetsbaarder wordt.'

Dat schreef Romano Prodi op 8 januari 1995 in de krant Avvenire. Een jaar later zou hij bij de parlementsverkiezingen Silvio Berlusconi verslaan.


Knack, 29-03-2006 (Joost Albers)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB