De onverteerbare ajuinschil


De verkiezingsuitslag van 13 juni heeft de afgelopen weken een lawine van reacties ontlokt. Sommige waren bijzonder leerrijk, maar de mooiste metafoor kwam eens te meer uit het Leuvense stadhuis. Louis Tobback ziet het Vlaams Blok als een ui met vier schillen (Humo 22 juni).


Naast de harde kern flaminganten, de racisten en zij die de samenlevingsproblemen in de achtergestelde wijken aan den lijve ondervonden hebben, wordt de buitenste en dikste schil gevormd door de zogenaamde malcontenten. Ze behoren tot alle lagen van de bevolking, kennen vaak de samenlevingsproblemen maar van horen zeggen en zijn ontevreden om de meest uiteenlopende en vooral persoonlijke redenen. Zij zijn de emanatie van de kanker van het individualisme, zoals Mark Elchardus het omschrijft. Het gaat vaak over nieuwe rijken die zich koesteren in de evidentie van hun welvaart, hopeloos verwend zijn en zoals alle verwende kinderen nooit tevreden, afgunstig loerend naar het bord van de ander.

De psycholoog Paul Verhaeghe beschrijft deze groep als angstig, op zoek naar traditionele zekerheden. De klassieke waarden en instituties kennen, nu al enkele decennia, een terugval. De samenleving verandert snel. De klassieke tweedeling oost-west heeft plaats gemaakt voor een mondialisering van conflictsituaties. De dreiging van de grote oorlog lijkt verder af dan ooit maar tegelijk wordt men, dag in dag uit, in de media geconfronteerd met oorlog, terreur en geweld. De uitbreiding van de Europese Unie was een noodzaak en zal op termijn haar economische en hopelijk ook politieke meerwaarde bewijzen. Op korte termijn ziet men alleen maar de Centraal- en Oost-Europese criminelen die hier neerstrijken en stukjes van onze welvaartsstaat komen wegpikken en vreest men een invasie van goedkope arbeidskrachten die ons werk zullen afnemen. Wie voor dat amalgaam van angsten en onzekerheden een simpele oplossing aanreikt, scoort. Zeker als men nog nooit heeft moeten bewijzen dat de voorgestelde remedies werken. Het wedervaren van de Lijst Pim Fortuyn in Nederland heeft aangetoond hoe snel de luchtballon doorgeprikt wordt als men aan het roer staat.

Het is maar de vraag of men deze fase door moet en of het dan echt de ogen opent. Het gevaar voor een nog dieper afglijden in antipolitiek is groter.

De essentie is dat het gaat om een collectieve verantwoordelijkheid. Het is onverantwoord om de schuld van zich af te schuiven. De politiek heeft fouten gemaakt. De media dragen hun deel van de verantwoordelijkheid. Het gezwaai met kijk- en waarderingscijfers overtuigt niet. Een verkiezingsprogramma als De volksjury op VTM is een tackle met beide voeten vooruit op de enkels van de democratie. Het herleidt de complexiteit van de maatschappelijke problemen tot de som van individuele problemen en frustraties, waarvoor de politicus van dienst, genageld aan de schandpaal, op enkele seconden tijd een oplossing moet vinden.

Luc Huyse heeft er de afgelopen weken bij herhaling op gewezen (DS 19 en 25 juni): in die omstandigheden kan de politiek alleen maar falen en wordt het wantrouwen tegenover de overheid gevoed. Politici mogen niet langer in die val trappen. In tegenstelling tot Zwarte Zondag was het veiligheidsthema in deze campagne minder aanwezig, wat niet wil zeggen dat het niet leeft. Ook op dat domein valt de harde schil van verzuurden op door een buitenproportioneel subjectief onveiligheidsgevoel dat schril afsteekt tegen effectieve slachtofferschap.

Natuurlijk zijn er veiligheidsproblemen in onze samenleving en kampen we in een aantal van onze steden met onaanvaardbare overlastsituaties in kwetsbare buurten. Het punt is dat de overgrote meerderheid van de bevolking daar niet zelf mee geconfronteerd wordt maar zich toch bijzonder onveilig voelt. Terwijl bijvoorbeeld uit de resultaten van de stedenmonitor juist blijkt dat de graad van tevredenheid over de kwaliteit van het leven in de Vlaamse steden bij de bewoners hoog ligt.

Hoe moeten we nu verder? Is het aangewezen om te focussen op de malcontenten en hen van hun ongelijk te overtuigen? Mij lijkt het verloren moeite. Wat wel werkt, is dat iedereen zijn job doet en zijn verantwoordelijkheid opneemt. Het is de job van de politici om de structuren aan te pakken. Het is aan ons om met die structuren iets positief te doen. Het is met die instelling dat de politiediensten het vertrouwen en het gezag dat ze ten tijde van de zaak-Dutroux kwijtgespeeld waren, hebben teruggewonnen. Ook in de magistratuur wint die instelling geleidelijk veld. Structuurhervormingen bieden opportuniteiten maar het is de concrete invulling die doorweegt, en dat is mensenwerk.

Brice de Ruyver is hoogleraar strafrecht aan de Universiteit Gent en veiligheidsadviseur van de premier.

28/06/2004 Brice de Ruyver

©Copyright De Standaard

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB