Nederland en de rang van Denemarken


De discussie rond de Deense spotprentenaffaire staat vooral in het teken van de strijd om de vrijheid van menings-uiting. Hoe terecht dat ook is, het vormt slechts een deel van het verhaal, preciezer gezegd: het westerse deel. Gegeven de wezenlijke betekenis van vrije meningsuiting als een typisch klassiek grondrecht, richtte de aandacht van de Europese en Amerikaanse regeringen en publicisten zich vrijwel uitsluitend op de vraag of een beperking van dit recht verantwoord is, en zo ja, in welke mate en ten dienste van welke waarden en symbolen.


Slechts in de marge van het debat kwam aan de orde hoe de reacties in de islamitische wereld te verklaren waren. Dat vrijwel alle moslims, ook in het Westen, over de cartoons verontwaardigd bleken te zijn, geeft nog geen antwoord op de vraag of de woedende en gewelddadige acties, met name in Libanon, Syrië en Iran, rechtstreeks uit die religieuze irritatie zijn voortgevloeid. Cynici, maar ook onderkoelde waarnemers suggereerden dat die massale protesten door de respectieve regeringen waren georkestreerd, een aannemelijke veronderstelling, alleen al omdat spontane uitingen van volkswoede in deze landen nooit zouden zijn getolereerd.

Naar mijn mening kunnen we nog een stap verder gaan. De spotprenten boden veel islamitische regimes een ongezochte gelegenheid het Westen de les te lezen. Men kon immers stellen dat ’het Westen’ buiten zijn boekje was gegaan, welke stelling bevestigd leek te worden door de verlegenheid waarmee heel wat westerse woordvoerders op de affaire reageerden. Doordat de kwestie naar vermogen werd opgeblazen en uitvergroot, ging ze de grenzen van de persvrijheid verre te buiten en kon ze symptomatisch heten voor de arrogantie van de westerse wereld ten opzichte van de islamitische gemeenschap, vooral in een aantal landen maar eigenlijk ook wereldwijd.

Een van de weinige commentatoren die dit scherp hebben onderkend, is Rami G. Khouri, een medewerker van de Daily Star, wiens betoog onlangs NRC Handelsblad haalde, onder de veelzeggende kop: ’Moslimwereld schudt westers politieke juk af’. Het lopende debat, schreef Khouri, gaat niet over de persvrijheid in Europa, al zouden Europeanen dat graag geloven, maar over ’de wens van de Arabisch-islamitische samenlevingen om vrij te zijn van het westerse en Israëlische juk, met hun diplomatie van twee maten en hun roofzuchtige neokoloniale beleid’.

Daar valt aan toe te voegen dat de protesten niet tot de moslimlanden beperkt bleven, maar ook onder de moslimminderheden in de Europese landen gehoor vinden. Dat betekent dat we, misschien wel voor het eerst, te maken hebben met een wereldomspannend conflict dat zowel elders als in eigen land wordt uitgevochten. In de tijd van de Koude Oorlog waren de communisten buiten de poorten, de democraten oppermachtig in de westerse wereld. Momenteel zijn die grenzen uitgewist: het Westen moet niet alleen voorzichtig manoeuvreren ten opzichte van de islamitische wereld (boycots, olie!) maar ook rekening houden met grote bevolkingsgroepen in de eigen samenleving.

Wie deze situatie op zich laat inwerken, kan licht geneigd raken tot alarmistische reacties, in de trant van: ’we dreigen straks door vreemdelingen te worden overgenomen’ en: ’het is zaak zo scherp mogelijk op deze dreiging te reageren’. Ook ontbreekt het niet aan de suggestie dat continue provocatie de beste manier is om de ’gevaarlijke’ infiltranten op een afstand te houden.

Natuurlijk is waakzaamheid geboden, maar wie de huidige situatie onder ogen ziet, kan tot een veel koeler oordeel komen. De woede-uitbarstingen in enkele landen in het Midden-Oosten zijn bepaald niet van dien aard geweest dat het nodig is de stormbal te hijsen. Geweld leidt altijd tot koppen en mooie foto’s in de krant maar wie wat nauwkeuriger toeziet zal opmerken dat de gewelddadigheid zich tot kleine groepen heeft beperkt. En laten we eerlijk zijn: de brand in een consulaat, na evacuatie van het personeel, is geen fraai schouwspel, maar vergeleken bij wat onze Amerikaanse vrienden in Guantánamo Bay aanrichten is het kwajongenswerk.

Nog bemoedigender is de houding van de Europese moslims geweest, overduidelijk beledigd door de spotprenten maar niet geneigd daarvoor zelfs maar de straat op te gaan, om van geweldpleging maar te zwijgen. Na alles wat deze bevolkingsgroep de laatste jaren – met name in Nederland – aan beledigingen heeft moeten slikken, is die zelfbeheersing bewonderingswaardig te noemen.

Zeer verstandig is de houding van de Europese regeringen geweest. Nergens is olie op het vuur gegooid, overal is genuanceerd geopereerd. Het is onzin dergelijk diplomatiek gedrag als ruggengraatloosheid en lafheid af te doen. Regeringen en trouwens ook ondernemers hebben andere en grotere belangen en verantwoordelijkheden dan dagbladkarikaturisten die zo nodig grappig willen zijn.

Ach ja, Denemarken. Ik herinner mij de staande uitdrukking uit de tijd dat Nederland nog een groot koloniaal rijk beheerde en het dreigende verlies van Oost-Indië niet treffender placht te verwoorden dan met de waarschuwing dat wij dan als natie ’zouden afzakken naar de rang van Denemarken’. Laten we er niet naar afzakken.


Trouw, 18-02-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB