Onder Trump gaat Amerika steeds meer lijken op de nepdemocratie van Rusland


Je kunt een antidemocraat niet bestrijden door hem te verwijten dat hij een antidemocraat is, schrijft Elad Magomedov.


Masha Gessen riep in een recente opiniebijdrage voor The New York Times op om Trumps “slechte ideeën” te bestrijden door op te komen voor “goede ideeën” en democratie. Gessens pertinente oproep laat de vraag onbeantwoord wat ‘bestrijden’ precies moet betekenen. De mislukte campagne van Kamala Harris illustreert dat het niet langer volstaat om de juiste woorden te gebruiken. De goede ideeën achter termen als ‘democratie’ en ‘mensenrechten’ worden steeds zwakker, terwijl hun tegenstanders die zwaktes uitbuiten. J.D. Vance zei het zo in München: “Als je democratie kan worden vernietigd met een paar honderdduizend dollars aan digitale advertenties uit een ander land, dan was ze van het begin af aan niet erg sterk.” Wie tegenwerpt dat democratie eerder eerlijk dan ‘sterk’ dient te zijn, luidt de klok te laat.

Gessen wijst er terecht op dat Trump en co. de Verenigde Staten in enkele weken in de richting van het autoritarisme hebben gestuurd. De ideeën waar dat nieuwe Amerika voor staat, zijn onverzoenbaar met democratische en universalistische waarden.

Toch staat die gedachte haaks op de scepsis waarmee sommige academici zich in het verleden over de toestand van de Amerikaanse democratie hebben uitgelaten. Onder anderen Noam Chomsky zag Amerika in de jaren 80 al eerder als een plutocratie die aan de macht wist te blijven door middel van de fabricage van de publieke opinie en die internationaal haar positie consolideerde via strategische militaire interventies.

Die diagnose bleef niet beperkt tot de Amerikaanse academische wereld van de jaren 80. Zo schreef de Amerikaanse journalist Chris Hedges eind vorig jaar in een artikel getiteld ‘How fascism came’, dat Trump niet zozeer de komst van het fascisme inluidde, maar eerder “de instorting van de façade die de corruptie binnen de heersende klasse verborg en de schijn van democratie in stand hield”. Niettemin lijken de kritische stemmen, zoals die van Chomsky en Hedges, de afgelopen weken plots uit een ander, veel democratischer Amerika te komen.


Logica van de omkering

Over de vraag naar de verhouding tussen vroeger en nu kan eindeloos gesoebat worden, maar zeker is dat Amerika onder Trump voor het eerst zichtbare gelijkenissen vertoont met de fake democratie van Rusland. Trumps aanvankelijke keuze voor Matt Gaetz als minister van Justitie, hoewel er een onderzoek naar mensenhandel tegen hem liep, en zijn keuze voor de uitgesproken vaccinscepticus Robert F. Kennedy als minister van Volksgezondheid, wijzen op meer dan wraakzucht tegenover de Democraten.

Die keuzes wijzen op een cynische ‘logica van de omkering’ die George Orwell al in Stalin herkende en die vervolmaakt werd door Poetin, met zijn vaardigheid om de zaak op zijn kop te zetten. In Poetins handen verandert een invasie in zelfverdediging, een waarheid in een leugen (of omgekeerd), en een bende schurken in ministers. Een van de belangrijkste en gevaarlijkste gelijkenissen tussen Trump en Poetin is dan ook dat beiden hun macht uitbouwen door gevestigde waarden en waarheden in diskrediet te brengen. Wat democratisch is, wordt ondemocratisch, terwijl alles wat niet strookt met democratie, wordt voorgesteld als de ‘ware’ democratie.

Zo beschuldigde Poetin na de annexatie van vier gebieden in Oekraïne in september 2022 het “collectieve Westen” ervan een racistische en imperialistische macht te zijn, die haar koloniale ambities verhult door een valse democratische façade op te zetten. Op die manier ontwapent de poetinistische propaganda elk traditioneel idee waarmee Europa, met goed geweten, een democratische wereldorde probeert te creëren gebaseerd op gedeelde universele waarden.


Intrinsiek vals

Tijdens zijn eerste presidentschap wist Trump zijn aanhangers ervan te overtuigen dat de gevestigde democratische orde in de VS ondemocratisch is en dat waarachtige journalistiek intrinsiek vals is. Deze keer wil hij de Amerikanen laten geloven dat met zijn autoritaire beleid eindelijk het tijdperk aanbreekt van de ware democratie, die tot nu toe afwezig was.

Het gevaar dat Trump betekent voor de democratie, overstijgt daarom de spanning tussen goede en slechte ideeën, zoals Gessen het ziet. Het gaat er niet alleen om dat hij de moeizaam verworven vooruitgang op het vlak van onderwijs, internationale ontwikkeling, medisch en wetenschappelijk onderzoek, diversiteit en inclusie in nauwelijks enkele weken tijd heeft teruggedraaid. Het probleem is vooral dat die terugdraaiing gepaard gaat met de delegitimatie van de “goede ideeën” die de vooruitgang hebben bewerkstelligd en waarmee Gessen de erosie van de democratie wil bestrijden.

We hebben dus niet alleen de wil nodig om te vechten voor onze waarden, we hebben vooral nieuwe middelen nodig om die strijd te voeren. Gewoon de gevestigde waarden en waarheden blijven herhalen in het aangezicht van een autoritaire kracht die ze onmiddellijk tegen ons keert, zal niet volstaan. We moeten de tactieken en strategieën blootleggen waarmee de tegenstander onze waarden en ideeën in diskrediet brengt. Het is nog niet te laat: het grote verschil met Rusland is dat Trumps macht – voorlopig – afhankelijk is van democratische mechanismen en dus ook van de overtuigingen die het Amerikaanse stemgedrag sturen. De strijd om die overtuigingen is nog niet verloren.

Elad Magomedov, FWO-onderzoeker aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KU Leuven)


DS, 26-02-2025