Hoe de zaak-Pelicot de Franse cultuur van seksuele vrijheid uitdaagt


Alle 51 aangeklaagden zijn schuldig bevonden in de zaak-Pelicot, omtrent een man die zijn vrouw tientallen keren drogeerde en liet verkrachten. De schuld ligt niet bij het ‘losbandige’ slachtoffer, maar bij de daders.


Geen enkele verdachte werd vrijgesproken in de zaak-Pelicot. Maar de rechtbank wilde wel duidelijk verschil maken tussen hoofdverdachte Dominique Pelicot en de overige vijftig mannen die terechtstonden. Pelicot, die zijn vrouw drogeerde en zeker tweehonderd keer liet verkrachten, kreeg twintig jaar cel. De vijftig mannen die hij uitnodigde in de slaapkamer waar Gisèle Pelicot bewusteloos in bed lag, kregen drie tot vijftien jaar gevangenisstraf.

Het proces werd de afgelopen maanden gevolgd door media van over de hele wereld. Gisèle Pelicot (72) was geen slachtoffer, maar een heldin. En hoe monsterachtig hun misdaden ook waren, de mannen waren geen monsters, maar gewoon dat: mannen. Het proces maakte dat goed duidelijk. De daders waren een doorsnee van de samenleving, en hun problemen en trauma’s waren geen excuus voor wat ze Gisèle aandeden.

Door de omvang van de zaak lijken de misdaden misschien van een niet te bevatten uitzonderlijkheid. Inzoomen helpt. De 63-jarige Jean-Pierre M. werd bijvoorbeeld niet veroordeeld voor de verkrachting van Gisèle, maar voor het drogeren en verkrachten van zijn eigen vrouw. Vervolgens werd ze verkracht door Dominique Pelicot die M. had verteld welk middel hij moest gebruiken.


‘Eigenlijk ben ik de schuldige, toch?’

De mannen mogen dan heel ‘normaal’ zijn, Gisèle is dat ook. De advocaten van haar echtgenoot probeerden tijdens hun verdediging aan te tonen dat zij óók perverse trekjes had, net als haar man. Ze wezen erop dat Dominique en Gisèle een nogal vrij seksleven hadden. Ze zou veel drinken, ze had ooit een affaire en ze droeg uitdagend ondergoed.

Tijdens de rechtszaak werden foto’s vertoond van een naakte Gisèle, in wellustige houdingen. “Ik constateer dat mevrouw Pelicot wakker is, we zien haar glimlachen”, aldus advocaat Isabelle Crépin-Dehaene voor de verdediging. Er was ‘een seksueel spel’ aan de gang. “Eigenlijk ben ik de schuldige, toch?”, reageerde Gisèle Pelicot geërgerd. Ze had vóór het vertonen van de foto’s haar dochter de rechtszaal uitgestuurd.

Seksueel spel of niet, de vrouw die de zeker vijftig mannen (het waren er meer, maar sommigen konden niet geïdentificeerd worden) in het echtelijk bed zagen liggen, was zich daar duidelijk niet van bewust. Ze was gedrogeerd, een methode die steeds vaker voorkomt bij seksueel geweld.

Zeker sinds het begin van de MeToo-campagne wordt er vaker melding van gemaakt. In 2022 steeg het aantal naar 1229 gevallen, 69 procent meer dan een jaar eerder. De dochter van Gisèle Pelicot, die ook door haar vader gedrogeerd en gefotografeerd zou zijn, begon er een campagne tegen, M’endors pas (Val niet in slaap).


Definitie van verkrachting

Discussie over de definitie van verkrachting liep eerder dit jaar, vóór het Pelicot-proces, hoog op. Nu nog is de definitie van verkrachting volgens het Franse strafrecht penetratie of orale seks, met behulp van ‘geweld, dwang, bedreiging of overrompeling’.

Een nieuwe Europese richtlijn bepaalt dat het al dan niet geven van ‘toestemming’ moet worden opgenomen in de wet. Niet iedereen vond dat de wet moest worden aangepast: critici claimen dat bij toestemming vooral gekeken wordt naar het gedrag en de woorden van het slachtoffer, en niet naar de beschuldigde. Iemand kan immers ‘ja’ zeggen tegen seksuele handelingen zonder dat hij of zij dat ook echt wil. Negen van de tien Fransen wilden de wet echter wél veranderd zien.

Door alle onrust in de politiek ligt het inhoudelijke debat al een tijdje stil, maar de houding van slachtoffer Gisèle Pelicot heeft er een klap op gegeven. Didier Migaud, demissionair minister van Justitie, wil toestemming opnemen in de wet. De schaamte, en daarmee de schuld, ligt niet bij het slachtoffer, maar bij de dader, zoals Pelicot steeds betoogde.


Vrijheidscultuur

Haar boodschap vergt een verandering in denken die elders in de westerse wereld al eerder werd ingezet, maar die in Frankrijk wat stroever verloopt. De Fransen zijn trots op hun cultuur van vrijheid. De termen couple libre (open relatie) en libertin (losbandig) suggereren vergaande seksuele openheid en worden zonder schroom in het sociale leven gebruikt.

Het ‘seksuele spel’ werd regelmatig aangevoerd als vorm van verdediging voor de vrijheden die Dominique Pelicot dacht zich te kunnen permitteren. Net als de vijftig andere aangeklaagde mannen bekende hij echter schuld. Dat seksuele vrijheid een verworvenheid is die niet eenzijdig kan worden ingezet, heeft de zaak van Gisèle Pelicot er ook in Frankrijk nog eens goed ingewreven.


Blog Trouw, 19-12-2024 (Eva Rammeloo)