Met Rik Torfs naar het Vaticaan, waar geloven in God de belangrijkste bijzaak is

Het Vaticaan - de staat van de Kerk. Zes afleveringen op VRT Max. Vanaf 16 oktober op VRT Canvas

Jaren werk heeft het hun gekost, maar nu staat de Vaticaan-reeks van Rik Torfs, Kat Steppe en Panenka op VRT Max. Ze schetsen een niet altijd even fraai beeld van het leven in de schaduw van de paus.


Heel lang geleden, toen de priesters, bisschoppen en kardinalen nog ontzag inboezemden en de macht van de katholieke kerk tastbaar was in alle geledingen van de maatschappij, was het Vaticaan een hermetisch bastion. Alleen geprivilegieerde insiders wisten ongeveer wat zich afspeelde achter de hoge muren van de theocratische stadstaat. Nog altijd telt de kerk 1,4 miljard volgelingen en in sommige delen van de wereld blijft haar invloed groot, maar in Europa is haar macht verkruimeld. Als de bisschoppen spreken, worden vooral schouders opgehaald.

Ook het Vaticaan straalt al lang geen ongenaakbaarheid meer uit. Onder paus Benedictus lekten de schandalen in zo’n snel tempo naar buiten dat de Duitse kerkleider besliste er de brui aan te geven. Zijn Argentijnse opvolger, paus Franciscus, maakte van openheid een kernthema van zijn pontificaat en dus zette hij zelf de deuren van het Vaticaan wat verder open. Toch blijven de meeste mannen – ook enkele vrouwen worden intussen gedoogd – die er wonen en werken vaak schimmige, wereldvreemde figuren die niet zitten te wachten op journalisten en andere pottenkijkers, laat staan op een filmploeg uit Vlaanderen.


Luxevastgoed

Toch kreeg een ploeg van productiehuis Panenka toegang tot de hoogste gremia van het Vaticaan, inclusief staatssecretaris Pietro Parolin, de facto de nummer twee van de katholieke kerk. Die openheid had zeker te maken met de figuur van Rik Torfs. Voor een kerkjurist en een voormalige rector van de universiteit van Leuven – de K staat daar nog altijd in de naam – gaan de poorten net iets makkelijker open. Maar ook de volharding van eindredacteur Jo Badisco – hij ging zelfs een tijdje in Rome wonen – hielp. Vijf jaar werkten de twee, samen met regisseur Kat Steppe, aan het project. Het resultaat is de uitstekende zesdelige reeks Het Vaticaan – de staat van de Kerk. Torfs schreef er tegelijk een boek over: Het Vaticaan –*** achter de schermen van de kerk (Lannoo).

Vooral de afleveringen over het geld en de macht van de kerk en de misbruikschandalen leveren knappe televisie op. Voor het geld kon de ploeg optrekken met Angelo Becciu. De kardinaal, afkomstig uit Sardinië, gold vele jaren als een van de machtigste mannen in het Vaticaan. Hij was opgeklommen tot prefect voor de Heiligverklaringen en zijn naam werd geregeld genoemd als mogelijke opvolger van Franciscus. Maar in 2020 werd Becciu op het kantoor van de paus ontboden en kreeg hij te horen dat hij ontslagen was. Ook zijn recht om mee stemmen op een volgend conclaaf werd hem meteen afgenomen. Becciu werd beschuldigd van financiële malversaties. Hij had geld dat gelovigen aan de kerk hadden geschonken, gebruikt voor investeringen in luxevastgoed in Londen en voor liefdadigheidsprojecten van zijn broer in Sardinië.

De ploeg van Panenka reist met Becciu mee als hij met zijn broer die projecten bezoekt. De kardinaal vertelt met stellige overtuiging dat hij helemaal niets fout heeft gedaan. Daar denkt Libero Milone net iets anders over. “Becciu liegt”, zegt de voormalige auditeur-generaal. Milone maakte carrière als fiscalist en werd in 2015 door Franciscus aangeworven om de Vaticaanse financiën op orde te zetten. Dat deed hij twee jaar met veel ijver – hij had rechtstreekse toegang tot de paus – tot de deur plots dicht bleef en ook hij aan de kant werd geschoven. Hij was te dicht bij Becciu gekomen. Milone vertelt het allemaal onderkoeld, wat het beeld van het Vaticaan als plaats waar bedrog en gekonkel welig tieren, alleen maar versterkt.

Een Vaticaanse rechtbank heeft Becciu intussen veroordeeld tot een celstraf van 5,5 jaar. Toch wil hij Badisco en zijn ploeg nog ontvangen. Hij blijft erbij dat hij geen fouten heeft gemaakt en dat hij in beroep gaat.


De heilige carrière

Ook veroordeeld werd de Franse kardinaal Philippe Barbarin. Een Franse rechtbank verklaarde hem schuldig aan nalatigheid in een misbruikdossier van een priester in het bisdom Lyon. Toen de feiten zich voordeden, was Barbarin er nog geen bisschop, maar toch kreeg hij een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden. In cassatie werd die straf ongedaan gemaakt. “Sindsdien kan ik weer ademen”, zegt hij, maar zijn carrière is voorbij.

Barbarin werkt nu als aalmoezenier en geeft les aan een seminarie in Rennes. Hoewel hem nauwelijks iets te verwijten valt, koestert hij geen wrok. Dat doet kardinaal Gerhard Ludwig Müller wel. Hij werd door Franciscus aan de kant geschoven als prefect voor de erg belangrijke Congregatie voor de Geloofsleer. Müller leidde het verzet vanuit conservatieve hoek tegen de hervormingen van Franciscus. Hij vindt zichzelf een veel betere theoloog dan Franciscus en dat wil hij aan Torfs graag duidelijk maken.

Zijn Duitse collega-kardinaal, Walter Kasper, wijst erop dat een paus openlijk aanvallen nooit een goed idee is. Kasper zit in het progressieve kamp, maar ook hij schetst geen al te vrolijk beeld van het Vaticaan. Als hij daar verblijft, voelt hij zich eenzaam. Hoewel de geestelijken er samen wonen, spreken ze nauwelijks met elkaar. “Ze dragen zelfs apart de mis op in hun eigen kapel.” Of de kardinalen eigenlijk wel in God geloven, wil Torfs weten. “Ik denk niet dat er veel dat echt doen”, zegt Lucetta Scaraffia, een Italiaanse historica met goede connecties in de kerk. “Ze geloven vooral in het instituut en in hun carrière.”

Om het doemdenken wat te counteren, trekt de ploeg ook naar Congo, waar de kerk nog springlevend is en de paus met veel enthousiasme ontvangen wordt. Het zal wel, maar het voelt toch wat obligaat aan. En die bruisende Afrikaanse kerk wordt geleid door kardinalen met oerconservatieve standpunten. Uiteindelijk blijft vooral het beeld hangen van een instelling vol oude mannen met eigenaardige ideeën. Maar dat zal wel weer een typisch westerse bedenking zijn.


DS, 25-09-2024 (D. Minten)