Vaticaanse synode was ‘stap in de goeie richting’, maar grote doorbraken bleven uit


In Rome is het wekenlange overlegmoment over de toekomst van de katholieke kerk uitgemond in een slottekst met enkele opvallende stellingen. Vrouwen en leken zijn niet meer weg te denken uit de kerk, priesteropleidingen moeten ‘wereldser’ worden. Grote doorbraken bleven uit.


Samen op weg gaan. Dat is de letterlijke betekenis van het synodale proces, dat de voorbije drie weken plaatsvond in het Vaticaan. In totaal verzamelden 464 deelnemers in Rome, van kardinalen en bisschoppen tot zusters, leken en experts, voor een wekenlang overleg. De gespreksthema’s: de hete hangijzers in de rooms-katholieke kerk, een wereldgemeenschap van 1,37 miljard gelovigen. ‘Dat de kerk meer moet aansluiten bij de uitdagingen in een moderne wereld, lijkt voor de meerderheid van de deelnemers wel duidelijk’, zegt theoloog en pauskenner Emmanuel Van Lierde tijdens een gesprek in Rome.

Zo was de positie van de vrouw binnen de kerk een belangrijk thema. Uiterlijk volgend jaar, wanneer in Rome de vervolgsynode plaatsvindt, moet de paus volgens de synodale deelnemers duidelijk stelling innemen over het vrouwelijke diaconaat. ‘Een diaken bekleedt een ambt binnen de kerk, gericht op naastenliefde’, zegt Van Lierde. ‘Er zijn historische sporen dat ook vrouwen tot de zesde eeuw diaken waren. Maar sindsdien worden zij uit die functie geweerd.’ Op de synode was een grote meerderheid het erover eens dat er ‘dieper moet worden nagedacht over vrouwelijke diakens’, maar ook dat de paus eindelijk een duidelijke beslissing moet nemen in het aanslepende debat.

Ook de bestrijding van seksueel misbruik, machtsmisbruik en klerikalisme was een belangrijk thema. De strijd tegen klerikalisme – priesters die in hun ivoren toren blijven – en de liefde voor een pastorale kerk zijn stokpaardjes van deze paus, die als Jorge Bergoglio straatpastoor was in de sloppenwijken van Buenos Aires. Tijdens de synode groeide het besef dat een grondige hervorming van de priesteropleidingen kan bijdragen tot priesters die sterker met beide voeten in de wereld staan, zegt Van Lierde.


Gesloten bolwerken

Priesterseminaries mogen niet langer gesloten bolwerken zijn. ‘Tijdens de synode werd nagedacht over docenten die leken en vrouwen zijn, en over “gemengde” klassen, waarbij seminaristen bijvoorbeeld een deel van hun opleiding volgen met gewone universiteitsstudenten theologie (zonder priesterroeping, red.).’ De priesteropleiding moet ook meer aandacht besteden aan de omgang met intimiteit en seksualiteit, en jonge priesters moeten kunnen rekenen op meer begeleiding in hun carrière – zeker hoe ze moeten omgaan met het verplichte celibaat. ‘Kortom’, zegt Van Lierde, ‘de hele opleiding moet op de schop.’

Het celibaat werd tijdens deze synode niet in vraag gesteld. Dat was anders na de Amazonesynode, in 2019. Toen besloot een tweederdemeerderheid dat ‘deugdelijke, getrouwde mannen’ (de ‘viri probati’) ook in aanmerking zouden moeten komen voor het priesterschap, zeker in afgelegen gebieden met een groot priestertekort. De paus legde die aanbeveling toen naast zich neer.

De aanbevelingen over vrouwelijke diakens en een grondige hervorming van de priesteropleiding zijn ook niet meer dan een richtlijn: een voorlopige slottekst, waarmee straks de lokale kerken overal ter wereld verder aan de slag gaan. In oktober volgend jaar komen de deelnemers weer samen in Rome, om al hun bevindingen opnieuw te bespreken. Die vervolgsynode zal uitmonden in een definitieve adviestekst, gericht aan de paus.

Maar die tekst is niet bindend. Als de synode aanbeveelt dat vrouwen tot diaken worden gewijd, is Franciscus niet verplicht die wens in te willigen. De paus vreest dat vrouwelijke diakens zouden worden ingezet om het priestertekort te compenseren. De oorspronkelijke missie van een diaken is de inzet voor zieken en armen, en daarom werken velen in de zorg, het onderwijs of bij vluchtelingenorganisaties. Maar een diaken mag ook doopsels toedienen en voorgaan in een huwelijks- en begrafenisplechtigheid (zonder eucharistie). Kortom, de verleiding bestaat om in parochies met een priestertekort steeds vaker diakens als ‘vervangpriesters’ te gebruiken. Komen daar ook nog eens vrouwelijke diakens bij, dan neemt dat risico toe, zo redeneert deze paus.

Bovendien zou het vrouwelijke diaconaat op termijn een opstapje kunnen zijn naar het vrouwelijke priesterschap. Het verliep immers precies zo binnen de anglicaanse kerk. Op dit vlak bewaakt deze ogenschijnlijk ‘progressieve’ paus de oerconservatieve lijn. Zeker, de Argentijnse kerkvader benoemde beduidend meer vrouwen in beslissende organen van het Vaticaan. Maar de echte macht blijft weggelegd voor gewijde mannen. Franciscus schuilt achter het uitgesproken standpunt van Johannes Paulus II, die de deur sloot voor vrouwelijke priesters, maar uitte zelf ook al meer dan eens theologische bezwaren tegen het vrouwelijke priesterschap.


Zure oprisping

Tegelijk haalde Franciscus wel het oude, synodale proces vanonder het stof, en blies de overlegprocedure nieuw leven in. Dat daarbij ook leken mee mochten stemmen, en voor het eerst ook 54 vrouwen, leidde tijdens de synode nog tot een zure oprisping bij conservatieve bisschoppen. In een duidelijke toespraak zette Franciscus ze op hun plaats. ‘Leken en vrouwen hebben duidelijk hun rol verworven in de kerk’, zegt Van Lierde. ‘Er is geen weg meer terug.’

Ook al laten de echte beslissingen nog op zich wachten, de grote bijeenkomst in het Vaticaan was in de eerste plaats een praktische oefening in echt overleg. Sommige bisschoppen erkenden achteraf dat er in hun bisdom eigenlijk niet zo erg naar anderen werd geluisterd. Zo vertrokken enkele bisschoppen deze week in die zin “bekeerd” naar huis’, zegt Van Lierde.

De katholieke kerk blijft een logge tanker, die niet zomaar radicaal van koers verandert. ‘Maar de belangrijkste thema’s voor zo’n hervorming liggen wel op tafel, en uit het stemproces bleek telkens een grote meerderheid’, zegt Van Lierde, die de synode samenvat als ‘een stap in de goede richting’.


Blog DS, 03-10-2023 (Ine Roox)