Stemrecht voor 16-jarigen, opkomstplicht voor 18-jarigen. Mag dat?


Op minder dan een jaar voor de Europese verkiezingen heeft de overheid het stemrecht voor 16-jarigen nog niet beslecht.


In het regeerakkoord stond het duidelijk aangekondigd: de stemgerechtigde leeftijd wordt bij de Europese verkiezingen verlaagd naar 16 jaar. Van opkomstplicht, zoals voor meerderjarigen, was geen sprake. Jongeren die willen stemmen, kunnen zich vrijwillig in het kiesregister van hun gemeente inschrijven. Als ze zich laten registreren, zijn ze wel verplicht om te stemmen.

Zo stond het ook in de oorspronkelijke wet die de Kamer goedgekeurde. Alleen hadden de meerderheidspartijen beter eerst goed onderzocht of die mengvorm tussen stemrecht en opkomstplicht voor minderjarigen grondwettelijk wel mogelijk is. Het Grondwettelijk Hof vernietigde deze zomer de wet die het stemrecht voor 16-jarigen regelde, omdat die dat stemrecht afhankelijk maakt van de verplichting om zich te laten inschrijven op een kiezerslijst.

Minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) laat nu in Le Soir weten dat ze de voorafgaande inschrijving op een kiezerslijst laat vallen. Voor 16- tot 18-jarigen komt er gewoon stemrecht voor de Europese verkiezingen. Voor de andere verkiezingen geldt dat niet. Daar is een grondwetswijziging voor nodig.


Instapmoment voor jongeren

De vraag is dan of die regeling de toets van het Grondwettelijk Hof wel doorstaat. Het Hof kijkt toe op de naleving van fundamentele rechtsregels als de gelijkheid van alle Belgen voor de wet. Een verschillende behandeling van burgers – stemrecht voor de enen, opkomstplicht voor de anderen – kan alleen als daar een goede verantwoording voor bestaat.

Verscheidene Franstalige grondwetsspecialisten waarschuwen al voor een verschillende behandeling van kiezers naargelang hun leeftijd. De overheid kan in dit geval ofwel ook de opkomstplicht voor 16-jarigen invoeren, ofwel het stemrecht voor iedereen, ook meerderjarigen. Een weg daartussen is delicaat en moet goed gemotiveerd zijn.

Professor grondwettelijk recht Patricia Popelier (Universiteit Antwerpen) denkt dat die tussenweg wel bestaat als je het stemrecht voor 16-jarigen ziet als ‘een leerproces, een instapmoment voor jongeren’, zegt ze op Radio 1 aan VRT.


Europese harmonisatie

Daarmee dreigt de overheid zichzelf tegen te spreken. De uitbreiding naar het stemmen vanaf 16 jaar is net verdedigd met het argument dat die jongeren, net als meerderjarigen, in staat zijn om zich een politieke mening te vormen. Maar voor Popelier klopt die redenering niet. ‘Politiek verstand is niet leeftijdsgebonden, en je hoeft ook niet geïnformeerd te zijn om te gaan stemmen. Volgens mij maakt dit argument wel een kans, ook al wil dat niet zeggen dat het Grondwettelijk Hof het ook overneemt.’

Het risico bestaat dus nog altijd dat ook de nieuwe regeling ongrondwettelijk blijkt te zijn, ook al dringt een resolutie van het Europees Parlement aan op een geharmoniseerde minimumleeftijd om te stemmen van 16 jaar. Dat zullen we waarschijnlijk pas weten nadat de verkiezingen al gehouden zijn.

Volgens Evelyne Maes, gastprofessor UCLouvain (USL) en ULiège en advocate in grondwettelijk recht, is het risico beperkt. Zij leest in het arrest van het Grondwettelijk Hof geen bezwaren tegen het uitbreiden van het stemrecht naar 16- en 17-jarigen, in het kader van een Europese harmonisatie en het aanwakkeren van de interesse van jongeren voor politiek. Zij vermoedt dat het Hof hun stemrecht niet zal omzetten tot een stemplicht en ook de stemplicht voor de meerderjarigen niet op de helling zal zetten.


Blog DS, 08-09-2023 (Wim Winckelmans)