Overwinsten belasten gaat nooit zonder slag of stoot


Lukt de overheid in de brede energiesector wel wat bij de kerncentrales niet kon: torenhoge winsten afromen? Op het pad daarnaartoe liggen een aantal lastige struikelblokken.


De discussie over het afromen van de fenomenale winsten die sommige energiebedrijven nu maken, heeft stilaan een baard. Federaal minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) is er al een jaar mee bezig, maar juridische en technische bezwaren – en de bijhorende politieke meningsverschillen – stonden in de weg.

Het lijkt erop dat de neuzen nu met veel moeite wel in dezelfde richting staan rond een voorstel van minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V). De federale regering heeft er ook een timing op gezet. Tegen eind september wil ze laten onderzoeken hoe het model van de repartitiebijdragen, die nu al bestaan voor sommige kernreactoren, als inspiratie kan dienen voor een maatregel voor de hele energiesector.


Harde afspraken

Die repartitiebijdrage is in 2008 afgesproken om de hoge winsten van de grotendeels afgeschreven kerncentrales af te romen, maar geldt alleen voor de jongste reactoren: Doel 3 en 4 en Tihange 2 en 3. De bijdrage bedraagt 38 procent van de winstmarge en was een paar jaar geleden tot een absoluut minimum van 72 miljoen gezakt, door de vele technische problemen en onderhoudsstops die de reactoren troffen. Sinds de stijging van de energieprijzen pieken de bedragen, dit jaar tot liefst 838 miljoen euro.

Voor Doel 1 en 2 en Tihange 1 geldt een ander systeem, de nucleaire rente, met veel lagere bedragen: een forfaitair bedrag van amper 20 miljoen euro. Door de harde afspraken die de vorige regering heeft gemaakt met uitbater Engie/Electrabel is het bijzonder moeilijk om dat forfait op te trekken.


Nieuwe bezwaren

De federale regering verlegt daarom de klemtoon. Niet de nucleaire sector, die nochtans zeer grote winsten boekt, maar de rest van de energiesector komt in het vizier. Het afgelopen jaar bleek het door de afspraken die de vorige regeringen met Engie/Electrabel hebben gemaakt, erg moeilijk om de nucleaire bijdragen op te voeren, zeker nu de federale overheid onderhandelt over de verlenging van twee kernreactoren.

Dat sluit niet uit dat het model van de repartitiebijdragen in andere onderdelen van de energiesector ook op technische en juridische bezwaren kan stoten. De bedoeling is om een belasting in te voeren voor elke energiespeler die een vergunning heeft en die bij een van de energieregulatoren geregistreerd staat voor rapportering. Nochtans verschilt de situatie nu. Bij kerncentrales was de insteek anders doordat de geviseerde centrales afgeschreven waren.

Bovendien is nog niet helemaal duidelijk op welke basis de bijdrage geheven kan worden. De intentie is om van de bruto winstmarge te vertrekken. De vraag is hoe de overheid aan die informatie geraakt en of ze erin kan slagen om die bedrijven een dwingende verplichting op te leggen. Of het nu gaat om Engie, Total of Gazprom: in veel gevallen gaat het om multinationals met een hoofdzetel buiten België. En wanneer is er dan sprake van overwinst? Ook daar kan discussie over ontstaan.


Rechtszaken?

Een groep experts moet tegen eind september onderzoeken wat mogelijk is, maar evident wordt het niet. Er dreigen opnieuw eindeloze rechtszaken, zoals met de repartitiebijdrage het geval was. In dat geval heeft Engie die rechtszaken telkens verloren, maar aangezien de situatie nu helemaal anders is, blijft het de vraag of de nieuwe bijdragen juridisch standhouden.

De winnaars zitten soms ook in een aparte hoek. Windmolenparken hebben bijvoorbeeld bijna altijd een langetermijncontract moeten afsluiten met een afnemer om hun financiering rond te krijgen. Dat betekent dat niet het windpark zelf, maar de afnemer van de elektriciteit (vaak energiebedrijven of grote industriële ondernemingen), met het voordeel gaat lopen. Maar is het dan een overwinst om de exorbitante prijzen van vandaag niet te hoeven betalen?

Het blijft dweilen met de kraan open zolang de gasprijzen niet dalen. Die hebben de voorbije dagen al wel wat terrein prijsgegeven, maar blijven torenhoog. Een definitieve oplossing, in de vorm van groepsaankopen, een prijsplafond of een ander prijsmechanisme, ligt niet in Belgische, maar in Europese handen.


DS, 01-09-2022 (Wim Winckelmans)