Waarom Squid game de tijdgeest zo goed vat

Marc Reynebeau


Volwassenen die kinderspelletjes spelen, maar met een navenant ‘volwassen’ inzet: wie wint, haalt veel geld binnen, wie verliest, moet dood. Dat is de kern van de Zuid-Koreaanse Netflix-hit Squid game. Het is een serie voor volwassenen, maar onder meer Tiktok maakte ze bij kinderen populair. Het spel ‘verovert Vlaamse speelplaatsen’, schreef de krant. Dat is ook elders zo. Op een lagere school in Erquelinnes wachtte wie een spelletje 1-2-3-piano verloor weliswaar niet de dood, maar toch een flink pak slaag.

Het succes van Squid game voedt een nieuwe opstoot van moral panic, wat de vertrouwde opties losweekt, van zalvend voorlichten tot radicaal verbieden. Maar lost dat wel iets op? Wat hier gebeurt, is dat kinderen volwassenen naspelen die kinderen naspelen. Kinderen houden het bij ‘hun’ vertrouwde spelletjes, maar de omweg van de imitatie voegt daar de ‘volwassen’ inzet aan toe: geld en geweld.

Het gaat er bij kinderen in als koek. Ze herkennen het basisstramien van Squid game meteen. Het is dat van een wereldbeeld waarin winst en succes, het liefst uitgedrukt in geld, het enige zijn wat waardering verdient. Winnen moet altijd en te allen prijze. Verliezen is ontoelaatbaar. Zoals het heet: ‘falen is geen optie’. Mislukken, een minder dagje, eens ‘de benen niet hebben’ in de koers, het mag niet. Losers verdienen slechts misprijzen en straf.

Het Vlaamse turnen heeft geleerd hoe dat denken trainers ertoe bracht om van jonge mensen te eisen dat ze hun leven mentaal en fysiek tot die sport reduceren, blessures voor lief nemen, extreem vermageren en, als het tegenvalt, zich laten isoleren, afmatten, uitschelden en vernederen. Elders kon dat, in nog extremere gevallen, zodra de jonge sporter dat willoze, kneedbare object was, eindigen in seksueel misbruik. Maar ‘wij’ zijn wel trots op ‘hun’ medailles, waarvan we alleen de uiterlijke glans willen kennen. Deelnemen belangrijker dan winnen? Ga toch weg. Topsportambities gaan veel minder om sport dan om winst, succes, rankings, glorie. En geld.

Die opvatting van succes drijft op dwang. Die toont zich in de fixatie op onmiddellijke bevrediging en directe winst, waarbij alleen het nu telt en elk *historisch perspectief ballast is voor de korte termijn van beurskoersen en kwartaalcijfers. De markteconomie kon haar idioom van de winst opdringen aan de cultuur, de sport, de universiteit of het amusement. Daar zeggen ze het nu ook gedwee na: je bent maar zo goed als je laatste film / optreden / album / match / show / tv-programma, … Zo worden oeuvres, tradities en de herinnering eraan irrelevant.

Omdat het succes dwingend is, moet de sanctie op falen excessief zijn: uitsluiting, geweld, vernedering, pijn, dood. Maar hoe extreem is dat als het toch past in de dominante neoliberale afrekencultuur? Karel Baert, ceo van Febelfin, de koepel van de banksector, zegt het ook: ‘Je bent eigenlijk maar zo goed als je laatste opdracht.’ De Vlaamse sociale doctrine baadt in dezelfde taal van individueel succes. Werklozen, armen of zieken hebben hun tegenslag alleen aan zichzelf te wijten. Dat maakt hen tot die immer te controleren potentiële fraudeurs.

De drang om falen extra af te straffen, toont een angst voor de menselijke conditie, waarin mislukken en tekortschieten toch altijd mogelijk moeten zijn. Mensen kunnen daar ook mee om, dankzij empathie, het vermogen om voor elkaar deemoed, mededogen en barmhartigheid op te brengen, om in andermans falen de eigen feilbaarheid te zien. Daar mag wie faalt, altijd nog herkansen. Want falen is de enige manier om bij te leren, via trial and error.

De prestatie- en afrekencultuur van Squid game propageert een ander wereldbeeld. De serie verwerpt het mededogen dat nooit spectaculair of heroïsch maar wel altijd zeer menselijk is. Ze zet sadistisch voyeurisme in om het publiek te verleiden tot medeplichtigheid aan het geweld dat elk falen afstraft. Dat is ook zo in een nieuwe Nederlandse tv-wedstrijd, De dansmarathon, waarin koppels 50 uur onafgebroken dansen en hun gezondheid riskeren in de hoop op een zak geld. Zulke marathons bestonden ook in het Amerika van de crisis van bijna een eeuw geleden. Sydney Pollack draaide erover de film They shoot horses, don’t they? (1969). Die titel verwijst naar het mededogen dat gekwetste paarden wel nog kregen, dat men ze uit hun lijden verloste, maar waarop werkloze en dus mislukte mensen niet meer konden rekenen. Als die nieuwe populaire cultuur in haar afwijzing van deemoed iets voorspelt, is het dat onze tijd niet afstevent op een nieuwe roaring twenties, maar die zal overslaan om meteen over te stappen op een remake van de meedogenloze jaren 30.


DSWeekblad, 23-10-2021 (Marc Reynebeau)