België neem radicale stap: Congo wordt eigenaar roofkunst


België geeft Congo het eigenaarschap terug van alle geroofde objecten die zich in de collectie van het AfricaMuseum in Tervuren bevinden.


De Belgische regering heeft een radicale stap aangekondigd in het internationale debat over roofkunst: alle objecten in de collectie van het AfricaMuseum die ooit aantoonbaar zijn geroofd uit de voormalige Belgische kolonie Congo, worden eigendom van dat land. Het is aan Congo het tempo van de teruggave te bepalen: de voorwerpen blijven in België zolang Congo ze niet terug vraagt.

“We moeten weg van de symboolpolitiek”, zegt staatssecretaris Thomas Dermine zaterdag in dagblad De Standaard. “Het is niet van ons, punt. Of er nu wel of niet mogelijkheden zijn om het erfgoed te bewaren in Congo, heeft geen impact op het eigenaarschap.”


Internationale trend

Daarmee loopt België internationaal voorop in het restitutiebeleid. Wel is er al langer sprake van een trend. Zo maakte de Nederlandse minister van Cultuur Ingrid van Engelshoven begin dit jaar beleidsmaatregelen bekend voor het teruggeven van roofkunst. De Tweede Kamer moet zich daar nog over buigen, maar het ligt in de bedoeling dat landen van herkomst roofkunst en objecten van grote culturele waarden kunnen opeisen. Duitsland is sinds enkele maanden in gesprek met Nigeria over teruggave van honderden objecten die behoren tot de ‘Benin Bronzes’, een in 1887 door de Britten geroofde kunstschat.

De Belgische regering komt met haar vrijdag genomen besluit tegemoet aan een verzoek van de Congolese president Félix Tshisekedi. Die vroeg in 2019 het Congolese erfgoed terug, toen hij het nieuwe Museum voor Nationaal Erfgoed in de Congolese hoofdstad Kinshasa opende. Tshisekedi benadrukte daarbij dat de overdracht geleidelijk moest gebeuren, om goede bewaring van de stukken te garanderen.


‘Geschonken’ onder dwang?

Het museum in Tervuren, vlakbij Brussel, zal door deze beslissing zeker niet leeglopen. Vaststaat dat 1 procent (883 stukken) van de collectie onrechtmatig zijn verkregen, door diefstal, geweld of oorlog. Van 50.000 stukken, oftewel 58 procent van de collectie, is volgens Dermine onomstotelijk bewezen dat het gaat om rechtmatig verkregen stukken via schenking of aankoop. Van ongeveer 40 procent is de oorsprong moeilijker vast te stellen.

Dermine wil samen met Congo een bilaterale wetenschappelijke commissie samenstellen om twijfelgevallen te onderzoeken. Het is niet altijd duidelijk in hoeverre dwang werd toegepast als stukken werden ‘geschonken’ of verkocht. “Als het nodig is, zullen we ook het concept ‘onrechtmatig verkregen’ verbreden”, zegt Dermine.

De richtlijn moet ook gaan gelden voor andere Belgische musea, en voor Rwanda en Burundi, waarover België na de Eerste Wereldoorlog zeggenschap kreeg. Heikel punt is de teruggave van ruim tweehonderd menselijke resten, zoals de schedel van de Afrikaanse slavenhandelaar Lusinga in het Brusselse Museum voor Natuurwetenschappen.


Trouw, 19-06-2021 (Eric Brassem)