Nieuwe studie maakt onderwijs koploper in onwerkbaar werk


COC nam begin december kennis van de eerste resultaten van de werkbaarheidsmeting 2019. En die resultaten zijn schokkend. Sinds 2013 kent Vlaanderen een constante daling in werkbare jobs. Onderwijs is ondertussen de grote koploper geworden in onwerkbaar werk. En de cijfers zijn ronduit alarmerend.


Sinds 2004 voert de Stichting Innovatie & Arbeid, een stichting van de SERV, de Sociaaleconomische Raad van Vlaan-deren, driejaarlijks een werkbaarheidsmeting uit. Uit de resultaten van 2019 blijkt dat werkstress, psychosociale belasting en mentale vermoeidheid zowel in de profit- als in de non-profitsectoren stijgen. De sector zorg en welzijn en de voedingssector springen daarbij in het oog, maar de grootste uitschieter is onderwijs. Dat die resultaten slecht zouden zijn, had COC verwacht. Maar dat ze zo slecht zouden zijn, is onomwonden dramatisch.


Onthutsende cijfers om bij stil te staan

Ondanks het Pact 2020 waarin de sociale partners en de Vlaamse Regering zich engageerden om het aantal werk-bare jobs te doen stijgen tot 60 % in 2020, is de werkstress de laatste jaren in alle bedrijfstakken opnieuw gestegen. Minstens een derde van alle Vlaamse werknemers noteert werkstressklachten. De financiële sector, zakelijke diensten en chemie kennen een toename van 2 à 3 % tussen 2013 en 2019. Onderwijs heeft de hoogste toename van klachten met 10,9 %. Het rapport van 2019 toont aan dat op dit ogenblik bijna de helft van alle personeelsleden in het onderwijs, namelijk 46,3 %, klachten heeft die gerelateerd zijn met stress op het werk. Onderwijs is met dit resultaat de slechtst presterende sector!

Drie van de vier werkbaarheidsindicatoren die de studie meet, zijn voor onderwijs knipperlichten. Psychologische vermoeidheid is zoals gezegd voor maar liefst 46,3 % problematisch en voor 19 % zelfs acuut problematisch. Ook het welbevinden in onderwijs zit in dalende lijn: 15 % geeft aan dat welbevinden problematisch is en 6,6 % spreekt zelfs van acuut problematisch. Voor de werk-privébalans scoor t onderwijs tot slot 23,7 % problematisch en 7,2 % acuut problematisch. Er zijn maar twee sectoren die voor deze indicator achteruitgaan. Onderwijs is er daar één van. COC nam begin december kennis van de eerste resultaten van de werkbaarheidsmeting 2019. En die resultaten zijn schokkend. Sinds 2013 kent Vlaanderen een constante daling in werkbare jobs. Onderwijs is ondertussen de grote koploper geworden in onwerkbaar werk. En de cijfers zijn ronduit alarmerend.

De werkbaarheidsmonitor geeft niet alleen aan in welke mate jobs werkbaar zijn. De monitor brengt ook een aantal risicofactoren in de arbeidssituatie in kaart. Twee risico-factoren springen daarbij voor onderwijs in het oog. 41,1 % ervaart een problematische werkdruk, 17,7 % ervaart die werkdruk zelfs als acuut problematisch. En voor de risicofactor ‘emotionele belasting’ gaat onderwijs er ook op achteruit: 40,8 % ervaart een problematische emotionele belasting en voor 10,2 % van de respondenten is die acuut problematisch.

Werkbaar werk zou werk moeten zijn waarvan je niet overspannen of ziek wordt, dat boeiend en motiverend is, dat voldoende kansen biedt tot professionele ontwikkeling en ruimte laat om werk en privéleven te combineren. Maar daar staat onderwijs verder af dan ooit.


Lerarentekort concreet aanpakken met een pact

Het is duidelijk dat deze situatie onhoudbaar is. Oorzaak en gevolg van deze alarmerende cijfers vindt COC in het lerarentekort. De achterdeur in onderwijs staat wagenwijd open. Steeds meer onderwijsmensen houden het voor bekeken. Starters in onderwijs houden het niet vol en het aantal langdurig zieken stijgt zienderogen. Veel leraars gaan deeltijds werken enkel en alleen omdat hun job te belastend is. En aan de voordeur bellen steeds minder jongeren of zij-instromers aan. Afgestudeerde studenten met een lerarendiploma onderwijs stromen minder in. Zelfs kandidaat-leraren merken al tijdens hun stage dat het onderwijswerk niet meer werkbaar is. En het gevolg is dat de werkdruk op wie overblijft, alleen maar toeneemt.

Het heeft dan ook geen enkele zin om oplossingen te zoeken voor het lerarentekort als er niets aan de oorzaken gedaan wordt. Voor COC is de remedie duidelijk. Werkbaar werk in onderwijs betekent dat het onderwijspersoneel zich op zijn kerntaak moet kunnen focussen en dat alle ballast moet verdwijnen uit de opdracht. Alle kerntaken moeten gevalideerd worden, niet alleen de contacturen. Vergadermomenten zoals klassenraden en specifieke opdrachten zoals klasleraar moeten meegeteld worden in de opdrachtbreuk. En voor andere taken zoals vervangingen van afwezige collega’s en toezicht op de speelplaats moet er extra personeel komen. Starters in onderwijs moeten tijd en ruimte krijgen om zich de job eigen te maken. Hun opdracht moet beperkt worden. En hetzelfde geldt voor het einde van de loopbaan. Werkbaar werk betekent dat die collega’s op een ander tempo hun werk mogen doen. Eén Groot Tijdsbestedingsonderzoek is voor COC voldoende om te weten waar de klepel hangt. Nu is het tijd voor actie! Een lerarenpact dringt zich op. En met deze nieuwe studie is de doelstelling ervan nu al duidelijk: het werk in onderwijs werkbaar maken. Alleen zo kan een job in onderwijs opnieuw aantrekkelijk worden.


Oproep aan de Vlaamse Regering

COC roept met aandrang de Vlaamse Regering en onderwijsminister Ben Weyts op om nu te star ten met de gesprekken over de werkomstandigheden van het onderwijspersoneel. Het lerarentekort is dramatisch. Alle hens moeten nu aan dek om die mensen die vandaag nog in de klas staan, daar te houden. En dat kan alleen door hun werk terug werkbaar te maken. Laten we dus met goede voornemens starten in 2020.


Kerstwens

Met dit Brandpuntnummer sluiten we een drukke examenperiode af en komt er stilaan een tijd van gezelligheid en feesten. Een tijd om de band met familie en vrienden te versterken, om terug te blikken op het voorbije jaar en vooruit te kijken naar 2020. De wens van COC is dat er de komende jaren enkel bespaard wordt op calorieën. Laten we vet verbranden als een olympisch atleet. Dat mag natuurlijk ook letterlijk genomen worden, maar vooral de opdracht van het personeel moet ontvet worden. Iedereen in onderwijs moet opnieuw in goede conditie zijn kernopdracht kunnen waarnemen. En dat maakt heel de samenleving gezond. Op de drempel van het nieuwe jaar danken wij je voor je vertrouwen in COC. Wij wensen je sfeervolle Kerstdagen en een gelukkig Nieuwjaar. Samen sterk voor onderwijs in 2020! Proost!


Brandpunt, december 2019 (Koen Van Kerkhoven (Secretaris-Generaal COC)