De grafiek die de Verenigde Staten boos maakt


Twee Franse economen veroorzaken ophef in de VS. De 400 rijkste Amerikanen betalen minder belastingen dan eender welke andere inkomenscategorie in het land. ‘Dit is het belastingstelsel van een plutocratie’, schrijven Emmanuel Saez en Gabriel Zucman, twee geestesgenoten van Thomas Piketty.


Emmanuel Saez (46) en Ga*briel Zucman (32) werken al jaren nauw samen met Thomas Piketty, net als zij een Franse econoom. Maar ze zijn een tikje bondiger dan hun collega. Iets meer dan tweehonderd bladzijden hebben ze nodig om het Amerikaanse belastingstelsel te fileren in hun pas verschenen – en vlot leesbare – nieuwe boek. The triumph of injustice veroorzaakt veel deining in de VS. Dat heeft alles te maken met hun meest opmerkelijke conclusie, die ze in een pakkende grafiek goten. Saez en Zucman tonen aan hoe de rijksten de jongste decennia steeds minder belastingen zijn gaan betalen. Die trend culmineert in 2018: sinds dan betalen de 400 rijkste Amerikanen minder belastingen dan eender welke andere inkomensgroep.

Die conclusie lag niet voor het grijpen. Voor hun boek vlooiden Saez en Zucman belastingaangiftes, bedrijfsresultaten, accountantsonderzoeken en andere databanken uit. Ze gingen meer dan honderd jaar terug, tot in 1913. En ze stelden vast dat Amerika ooit, in de decennia na de Tweede Wereldoorlog, een erg progressief belastingstelsel had. Neem het jaar 1962. Toen zagen de 400 rijkste Amerikanen nog 54,4 procent van hun inkomen naar de overheid gaan, terwijl de 50 procent laagste inkomens slechts 22,5 procent moesten afdragen. Nu is dat verschil compleet uitgewist. De 50 procent laagste inkomens zagen hun belastingbijdrage lichtjes stijgen – tot 24,2 procent – terwijl de 400 rijksten nog maar 23 procent betalen. ‘Het Amerikaanse belastingsstelsel is veranderd in een reusachtige vlaktaks’, schrijven Saez en Zucman.

Het laatste cadeau aan de allerrijksten werd in 2017 gegeven. Terwijl de wereld debatteerde over migratie, identiteit en islam, werd de Amerikaanse vennootschapsbelasting verlaagd met 14 procent. Van die beslissing, genomen door Donald Trump, profiteren vooral de aandeelhouders van grote bedrijven, schrijven Saez en Zucman. Daarmee sloot Trump zich aan bij een trend die al een tijd aan de gang is.

In de jaren vijftig betaalden Amerikaanse bedrijven nog 50 procent belasting op hun winst. Nu is dat percentage gezakt naar 21 procent. Dat is trouwens een internationale trend. Tussen 1985 en 2019 zakte de vennootschapsbelasting wereldwijd van 49 naar 24 procent.

Uitstekend nieuws, aldus Saez en Zucman, voor de Mark Zuckerbergs en de Warren Buffetts van deze wereld.


De detective

Saez en Zucman zijn geen groentjes. Ze zijn beiden professor aan de Universiteit van California-Berkeley, een topinstelling. Saez won tien jaar geleden de John Bates Clark Medal, de prijs voor de beste jonge econoom in Amerika. Zucman gooide hoge ogen met zijn doctoraat over belastingparadijzen. In tegenstelling tot Saez, die zelden interviews geeft, gooit Zucman zich volop in het publieke debat. Een paar maanden geleden sierde hij de cover van Bloomberg Businessweek. Hij werd omschreven als de ‘wealth detective’.

Een paar jaar geleden toonden Saez en Zucman – samen met Piketty – aan dat de groei in de VS tegenwoordig vooral de rijken ten goede komt. Dat was niet altijd zo. Tussen 1944 en 1980 groeide de Amerikaanse economie gemiddeld met 2 procent. Daarvan profiteerde iedereen evenredig. Alleen de allerrijksten waren iets minder goed af. Die achterstand wisten ze na 1980, het jaar waarin Ronald Reagan aan de macht kwam, goed te maken. Sinds dan groeide de economie nog met gemiddeld 1,4 procent. Maar die groei was niet meer gelijk verdeeld. De meeste mensen – ongeveer 85 procent van de bevolking – pikten minder dan 1,4 procent mee. Terwijl de 0,1 procent rijksten hun inkomen met 320 procent zagen stijgen.

In The triumph of injustice zetten Saez en Zucman de volgende stap: ze laten zien dat de rijksten van dat almaar grotere inkomen ook steeds minder moeten afdragen. Daarvoor geven ze verschillende verklaringen. Er was niet alleen de implosie van de vennootschapsbelasting. Ook de hoogste tarieven in de personenbelasting werden drastisch teruggeschroefd. Tussen 1944 en 1981 lag het hoogste belastingtarief gemiddeld op 81 procent. Nu ligt het op 37 procent. Van grote erfenissen werd tot 80 procent ingepikt door de overheid. Op dit moment ligt dat percentage rond 40 procent. Tegelijk werden bedrijfswinsten massaal doorgesluisd naar belastingparadijzen, terwijl de belastingdiensten hun middelen zagen teruglopen.

‘Dit lijkt op het belastingstelsel van een plutocratie’, schrijven *Saez en Zucman.


Kritische geluiden

Zij maken met hun grafiek niet alleen tegenstanders van de graaicultuur boos. Ze roepen ook elders weerstand op. Ze stellen grote vragen bij de trickle down-gedachte die jarenlang mainstream was. Het valt helemaal niet te bewijzen, schrijven ze, dat belastingverlagingen voor de rijksten uiteindelijk de hele samenleving ten goede komen. Ze zien meer redenen om aan te nemen dat die maatregelen de ongelijkheid in de VS net hebben vergroot. Dat valt niet overal goed. Op de Amerikaanse zender CNBC werd Zucman vorige week, in een talkshow, door vier moderatoren tegelijk onder vuur genomen.

Er is ook kritiek van collega-wetenschappers. Ze vinden dat Saez en Zucman er onterecht van uitgaan dat een verlaging van de vennootschapsbelasting alleen de aandeelhouders ten goede komt. Ze vinden het merkwaardig dat ze geen rekening hebben gehouden met de belastingkredieten voor de laagste inkomens. En ze wijzen erop dat het Congressional Budget Office tot andere, minder spectaculaire conclusies komt. Op elk van die punten hebben Saez en Zucman ondertussen gereageerd.

‘Je krijgt het gevoel dat ze bepaalde keuzes hebben gemaakt om met die ene fameuze grafiek te kunnen uitpakken’, zegt Kevin Spiritus, econoom aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. ‘Dat belet niet dat hun grote conclusies standhouden. De progressiviteit van de Amerikaanse belastingen is drastisch afgenomen. Er is een ware industrie van belastingontwijkers ontstaan. En misschien nog belangrijker: ze tonen aan dat die trend gekeerd kan worden.’

Dat is de kernboodschap van Saez en Zucman: het is niet onmogelijk om de rijken opnieuw te laten betalen. Ze zijn het bijvoorbeeld volstrekt oneens met de gedachte dat overheden machteloos staan tegenover de belastingontwijking van multinationals. Het klopt niet dat je hen pas kan klem rijden via een planetair akkoord over een verhoging van de vennootschapsbelasting. Saez en Zucman stellen voor dat enkele grote landen, zoals de VS, gewoon beslissen om zélf de bedrijfsbelastingen te heffen die multinationals niet hebben betaald in een belastingparadijs.


Warren en Sanders

In een opiniestuk in The New York Times legden ze dat onlangs gedetailleerd uit. Amerika kan beslissen om zijn vennootschaps*belasting weer op te trekken naar 35 procent. Als een bedrijf als Apple vervolgens het gros van zijn winst doorsluist naar Ierland en daar maar één procent belasting betaalt, kunnen de VS beslissen om de resterende 34 procent zelf te innen. Daarvoor is geen enkel internationaal akkoord vereist. Volgens Saez en Zucman zijn zulke stappen zelfs mogelijk voor bedrijven die, in tegenstelling tot Apple, hun hoofdkwartier niet in de VS hebben. Alleen kan er dan slechts een deel van de winst belast worden.

De twee Franse economen doen nog andere voorstellen. Ze vinden dat er veel strenger kan worden opgetreden tegen de industrie van belastingontwijkers. En ze zijn van mening dat er dringend een belasting op vermogen moet worden ingevoerd. Saez en Zucman adviseerden de afgelopen maanden twee Democratische presidentskandidaten bij de opstelling van hun plannen. Elisabeth Warren stelt voor om vermogens boven 50 miljoen dollar tegen 2 procent en vermogens boven 1 miljard tegen 3 procent te belasten. Bernie Sanders is iets radicaler. Hij wil een belasting van 1 procent vanaf 32 miljoen dollar. Die loopt op tot 8 procent bij vermogens boven de 10 miljard.

Volgens Zucman kunnen dergelijke vermogensbelastingen wel degelijk werken, op voorwaarde dat ze goedgemikt worden ingevoerd. In een land als Frankrijk, waar de taks ook veel kleinere vermogens trof, gebeurde dat niet.

Paul De Grauwe volgt het onderzoek van Saez en Zucman met grote interesse, zelfs al zijn de trends in Europa minder uitgesproken. ‘In landen als België en Frankrijk is de ongelijkheid minder sterk toegenomen’, zegt de econoom van de London School of Economics. ‘Maar dat maakt het net interessant. Zo wordt duidelijk dat ongelijkheid geen resultaat van natuurwetten is. Het is een gevolg van politieke keuzes. Als de kloof tussen arm en rijk in Amerika zo groot is geworden, dan is dat omdat men ervoor gekozen heeft om de rijken jarenlang te bevoordelen.’


DS, 23-10-2019 (Ruud Goossens)

Bijgesloten Plaatje(s)