Vlaanderen begint een cultuuroorlog

Marc Reynebeau


Er zit een systeem in: de nieuwe Vlaamse coalitie is tuk op schijnredeneringen. Zo spreekt ze over zowel de canon als over armoede als over inburgering.


Ach, die historische canon die de nieuwe Vlaamse coalitie zo graag wil. Een ‘onafhankelijke en pluralistisch samengestelde wetenschappelijke commissie’ zou die canon opstellen, ten behoeve van onderwijs en inburgering. Het plan stelt niet veel voor, het kan niet veel kwaad, veel geld kan er niet aan verspild worden en verder zullen we er niet veel meer over horen. Veel historici zullen er zich toch niet snel de vingers aan willen branden. Want in welk type ‘pluralisme’ moeten ze dan een plek zoeken? Toch niet in een partijpolitieke versie ervan? Hoe kan dat pluralisme zich verhouden tot wetenschappelijke expertise? Wat kan dat vermeende ‘Vlaanderen als Europese natie’ betekenen als thema van de canon? Hoe valt dat verdacht partijpolitiek ogende stramien te rijmen met de openheid die eigen is aan het historische besef?

De coalitiepartijen beseffen best dat ze met de canon in een intellectueel mijnenveld wroeten. Telkens als het regeerakkoord de Vlaamse identiteit ter sprake brengt, noemt het zich zo stelselmatig ‘complexloos’, dat het van de weeromstuit slechts verdacht gecomplexeerd kan klinken. De historische canon, waarvan genoeg bekend is hoe beperkt zijn didactische belang is, dient hier zo expliciet als identitaire hefboom, dat hij alleen als een instrument van nationalistische indoctrinatie kan worden begrepen. Idem met dat Vlaams historisch museum waarvoor de regering nu ‘een traject zal starten’ – en waarvan dus ook niet veel in huis zal komen.

Het heeft allemaal niet veel belang. Maar wat hoorde te gebeuren, is al gebeurd. De proefballonnetjes zijn opgelaten, de controverse is uitgelokt en zo liggen de demarcatielijnen al meteen vast. Het is het gebaar dat telt. De coalitie creëert rond de Vlaamse geschiedenis en identiteit een sfeer van dreiging en conflict. Ze politiseert ze tot een strijdtoneel en zet er de posities op uit. Het is geen forum voor bezinning en debat meer, er valt wel een kant te kiezen. Het is voortaan een geloofsartikel. De polemiek suggereert zelfs dat zonder canon geen historisch besef meer mogelijk is. Wie daar toch nog bedenkingen bij heeft, is nu geïdentificeerd als recalcitrant. Beweert de canon de gemeenschapsvorming te dienen, de nieuwe coalitie laat hem prompt verzanden in zijn tegendeel, in ideologische en zelfs partijpolitieke compartimentering.

Ondertussen veinst Open VLD-voorzitter Gwendolyn Rutten verontwaardiging: dat gezeur over de nieuwe, facultatieve burgemeesterssjerp verdringt haar eigen, zoveel interessantere boodschap, dat het nodig is om de overheid te ontvetten of zo. Het is al een veeg teken dat Rutten die sjerp wegwuift als een futiliteit waar alleen de N-VA op aandrong, alsof dat verder haar zaak niet zou zijn. Daar toont zich alvast een gebrek aan cohesie en interne solidariteit: ook deze coalitie wil kennelijk niet meer zijn dan de som van de delen. Het was wat in de vorige Zweedse coalities leidde tot dat eeuwige, verlammende ‘gekibbel’.

Want het is toch vreemd dat die sjerp in twee versies mag bestaan? Daar toont zich al de door onenigheid ingegeven besluiteloosheid. Resultaat: de sjerp is niet langer een symbool van de politieke gemeenschap in het theater van de staat, hij wordt integendeel een gepolitiseerd teken dat onder burgemeesters een polarisering uitlokt tussen rabiate belgicisten en fanatieke Vlaams-nationalisten. En verder is die ideologisering ook flagrant in strijd met ‘de neutraliteit van de dienstverlening’ die het regeerakkoord aan zijn ambtenaren wel oplegt.

Dat is wat de sjerp, de canon en het museum gemeen hebben. Het lijkt allemaal om niets te gaan, of slechts om symbolen. Maar in de omgang daarmee kerft de nieuwe coalitie wel partijpolitieke loopgraven in de publieke ruimte, daar waar de res publica gestalte krijgt in dialoog en rituelen. Nu liggen daar de zandzakjes voor een cultuuroorlog klaar. Zo is het ook bedoeld.

Zeker N-VA-voorzitter Bart De Wever, die deze zomer als Vlaams formateur in zijn ‘startnota’ als eerste uitpakte met die canon en dat museum, weet beter. ‘Geschiedenis,’ zo schreef hij zelf al in 2002 in De Standaard, ‘laat zich niet canoniseren tot absolute en eeuwige waarheid. Een officiële versie van het verleden opleggen, als dienstmaagd voor het politieke heden, is typisch voor totalitaire regimes.’ Daarom gaat dat gepraat over een ‘pluralistische’ canon al snel ruiken naar partijpolitiek opportunisme en intellectuele fraude. Er duikt een ongewoon geloof in de ‘maakbaarheid’ van de mens in op: de Vlaming tot elke prijs proberen om te kneden tot die separatist die hij maar niet wil worden.

Maar daartoe blijven het wensdenken, de schijnredeneringen en de virtualiteit in dit regeerakkoord niet beperkt. Zo klinkt het logisch om het klimaatprobleem ‘realistisch’ te willen aanpakken. Tot blijkt dat de coalitie dit realisme niet zoekt in de juiste verhouding tussen het beleid en wat het moet bereiken; het betekent alleen dat de regering het rustig aan zal blijven doen in haar klimaatbeleid. Is het armoedebeleid verzand in een voorspeld fiasco, de nieuwe coalitie zal dat niet oplossen door de armoede anders en kordater aan te pakken, maar door ze anders te definiëren.

Alles begon, aldus aanstaand minister-president Jan Jambon (N-VA), met de electorale afstraffing van ‘Zweeds’ op 26 mei. De politiek herkende daarin ‘een gevoel van onbehagen: te veel mensen komen niet rond, ook al werken ze.’ Oké, en hoe komt dat? Legt de politiek hen te veel facturen op? Krijgen ze te weinig loon? De politiek vond een ander antwoord: ‘Het gevoel leeft dat lasten en lusten niet evenredig verdeeld zijn.’ Met als conclusie: ‘Er zal dus meer gevraagd worden van nieuwkomers.’ Begrijp: die nieuwkomers zijn met het geld van de gewone Vlaming gaan lopen. Enfin, dat zou toch ‘het gevoel’ zijn. Of dat gevoel ook op een objectieve realiteit steunt, zocht de coalitie niet uit. Ze zette zichzelf uit de wind door een zondebok aan te wijzen, dat was makkelijker.

Dat krijg je met partijen die de radeloosheid nabij zijn.


DS, 02-10-2019 (Marc Reynebeau)