Meer zelfmoorden in VS na Netflix-serie


Na een serie waarin een meisje suïcide pleegt, pleegden er in de VS meer jongens zelfmoord. Was de serie de directe oorzaak?


In de Verenigde Staten hebben meer jongens van tien tot en met zeventien jaar oud zelfmoord gepleegd in de maanden na de release van de tv-serie 13 reasons why op Netflix op 31 maart 2017. De serie, naar de gelijknamige roman van Jay Asher, gaat over een meisje van zeventien dat uit het leven stapt en dertien cassettebandjes met haar redenen daarvoor achterlaat, bestemd voor de mensen die volgens haar verantwoordelijk waren voor haar zelfdoding. Amerikaanse onderzoekers beschrijven hun onderzoek naar de toename in zelfdodingen in het Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry.

De onderzoekers keken naar het aantal zelfdodingen per maand van 2013 tot en met 2017. Vooral april 2017 sprong eruit met 0,57 zelfdodingen per 100.000 jongeren, de hoogste ratio van de onderzochte vijf jaar (vóór de serie was het gemiddeld 0,35 per 100.000).

Het is onmogelijk om die toename met zekerheid toe te schrijven aan de serie. ‘Er gebeurde wel meer in maart en april 2017’, zegt de Groningse statistiekhoogleraar Casper Albers. ‘Je kunt de vraag of de serie verantwoordelijk is eigenlijk niet met statistiek beantwoorden. Daar heb je aanvullend kwalitatief bewijs voor nodig, zoals verwijzingen naar de serie in afscheidsbriefjes. Die piek in april kan ook toeval zijn. Het gaat gelukkig om heel kleine aantallen, een paar mensen extra kan al een uitschieter opleveren.’

En, zegt Albers: omdat de onderzoekers niet van tevoren precies hun statistische keuzes hebben bekendgemaakt – de leeftijdscategorieën, de manier van corrigeren voor seizoenseffecten – weet je niet of ze hebben zitten vissen naar significante resultaten. ‘Het kan zijn dat ze dit vooraf zo bedacht hadden, we weten dat onderzoekers geneigd zijn aan de knoppen te draaien tot ze vinden wat ze zoeken.’ Uit veel sociaal-wetenschappelijk en medisch onderzoek komt niet hetzelfde resultaat als je het herhaalt, daar doelt hij op.


Afscheidsbrief

Ad Kerkhof, emeritus hoogleraar suïcidepreventie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, geeft de onderzoekers het voordeel van de twijfel. ‘Ik heb er geen moeite mee om dit verband als oorzakelijk te interpreteren’, zegt hij aan de telefoon. ‘Er is niet iets anders dan die serie waar we de plotselinge toename aan kunnen toeschrijven.’ Kerkhof was niet bij het onderzoek betrokken.

De resultaten zijn in lijn met eerder onderzoek waaruit blijkt dat het aantal zelfdodingen steeg na een tv-serie waarin het hoofdpersonage zelfmoord pleegt, zegt Kerkhof. ‘In Duitsland is bijvoorbeeld de serie Tod eines Schülers twee keer uitgezonden. Die gaat over een jongen die zelfmoord pleegt; beide keren steeg daarna het aantal zelfdodingen.’ Dat was in 1981 en 1982.

‘In enkele gevallen verwezen mensen naar de reeks in hun afscheidsbrief en een jongen had hetzelfde soort jasje aan als in de serie. Sindsdien is er meer onderzoek waaruit het imitatie-effect blijkt.’ Het Werther-effect heet het, omdat er ook mensen waren die zelfmoord pleegden na lezing van Goethes Die Leiden des jungen Werthers (1774).

Hoewel de hoofdpersoon van 13 reasons why een meisje is, was de toename in zelfdodingen alleen bij jongens statistisch significant. De Amerikanen schrijven dat meisjes misschien het boek al hadden gelezen en daardoor minder geschokt waren. En dat misschien de suïcide-pogingen bij meisjes wél toenamen; dat is niet onderzocht. ‘Dat kan’, zegt Kerkhof. ‘Meisjes gebruiken vaak minder dodelijke methoden. Of we moeten concluderen dat het imitatie-effect sterker is voor jongens. Of dat het bij meisjes minder makkelijk te detecteren is, omdat in de VS drie keer zoveel jongens als meisjes zelfmoord plegen.’ Bij kleinere aantallen wordt een verschil minder snel statistisch significant.


Wie vragen heeft rond zelfdoding, kan terecht op de zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be


DS,02-05-2019 (Ellen de Bruin), © NRC Handelsblad