Chinese Frankenstein verdwijnt in krochten van de partijstaat


He Jiankui, de wetenschapper die twee en mogelijk meer baby’s genetisch manipuleerde, is vermist. Of hoe China de ‘morele grenzen’ bewaakt door mensen spoorloos te laten verdwijnen.


In november oogstte de wetenschapper He Jiankui wereldwijde verontwaardiging. Hij zei trots dat hij de genen van twee meisjes, Lulu en Nana, had aangepast zodat ze resistent zijn tegen het aidsvirus. Hij was de eerste om de experimentele crispr-cas-techniek toe te passen op mensen (die daar zelf geen individuele toestemming voor konden geven).

Dat is niet zonder gevaar. Het eiwitproducerende gen waaraan He morrelde om de tweeling te beschermen tegen het aidsvirus, beschermt bijvoorbeeld ook tegen andere aandoeningen zoals het westnijlvirus. Dat kan hersenontstekingen veroorzaken (zie DS 29 november). Daarnaast maakt genetische manipulatie een geneeskunde met twee snelheden mogelijk. Bevoorrechte groepen zouden zich genetisch kunnen onderscheiden van de rest van de mensheid. En niemand kan voorspellen waartoe alle onverwachte gevolgen kunnen leiden. He kreeg daarom de onflatterende bijnaam ‘Chinese Frankenstein’.

Volgens de South China Morning Post is He nu verdwenen. Sinds hij sprak voor een congres in Hong Kong is hij nergens meer gezien. Zijn werkgever, de Technische Universiteit van Shenzhen (SUSTC) zegt dat ze geen uitspraken kan doen over waar hij is. Er zijn geruchten over huisarrest, en dat de voorzitter van SUSTC He uit zijn huisarrest probeerde te halen. Het Chinese Ministerie van Wetenschap en Techniek voert in elk geval een onderzoek naar He. De Chinese Raad voor Wetenschappen noemde het experiment ‘extreem abominabel’ en ‘in strijd met de Chinese wetten en regels.’

Het ziet ernaar uit dat de partijstaat He afkeurt. Hij zou niet de eerste zijn die spoorloos verdwijnt. Verschillende rijke of beroemde Chinezen en zelfs de Chinese baas van Interpol gingen hem dit jaar voor (zie inzet).


Rijkdom of beroemdheid kan je niet redden

In het voorbije jaar deden agenten van het regime minstens 5 bekende of notoire Chinezen verdwijnen. Van sommigen, zoals fotograaf Lu Guang, is nog niet duidelijk bekendgemaakt wat ze verkeerd deden. De anderen zijn kort na hun verdwijning publiekelijk gebrandmerkt voor wat in China ‘hoofdzonden’ zijn: corruptie, belastingontduiking, of ingaan tegen de partijstaat.

Dat past allemaal in het kader van Xi Jinpings strenge, autoritaire aanpak. ‘Wie corrupt is, kan zich nergens meer verstoppen’, zei Xi Jinping onlangs in een speech. 1,5 miljoen bureaucraten zijn sinds 2012 bestraft voor ‘fout gedrag’. De partij heeft sinds kort een speciale eenheid (de commissie voor nationaal toezicht) die zich zou bezighouden met dit soort acties en oordelen. De boodschap is helder: zelfs een belangrijke positie of internationale faam kan je niet redden als je iets misdoet. Wie verdwijnt, zit hoogstwaarschijnlijk ergens vast zonder toegang tot een advocaat. Die periode moet het slachtoffer afschrikken.


Campagnes rond deugdzaamheid

Maar waarom doet China dat? Waarom is een gewoon proces niet genoeg? Die vraag gaat recht naar de ziel van de Chinese samenleving. Die verkeert volgens velen in een diepe morele crisis. ‘De laatste tien jaar zijn veel Chinezen enorm bezorgd over een gebrek aan waarden en vertrouwen in de samenleving’, zegt Ian Johnson, een bekroond journalist die al 20 jaar in China werkt (China 21 podcast). Er is breedgedeelde ontgoocheling, omdat gewone Chinezen zien dat de machtigsten zich op een brutale manier of ongestraft kunnen verrijken of isoleren van de rest van de samenleving. ‘Veel Chinezen zijn op zoek naar nationale, gedeelde waarden. Ze zien Xi Jinping als iemand die daarnaar streeft.’

Xi is inderdaad een leider die veel meer dan zijn voorgangers hamert op rechtschapenheid en deugdzaamheid. Hij heeft er enorm dure propagandacampagnes aan gewijd. Door de arrestaties wil hij aantonen dat hij de daad bij het woord voegt, ook voor de meest bevoordeelden in de samenleving. He is afgekeurd omdat hij zich niet naar de wetenschappelijke consensus heeft gevoegd, en omdat de samenleving zich daar ongemakkelijk bij voelt. Hoogstwaarschijnlijk heeft dat te maken met de vrees voor een nog meer ongelijke samenleving: geneeskunde met twee snelheden en genen met twee snelheden.

Dat China dit hoogtechnologische experiment blijkbaar echt afkeurt, zegt misschien iets hoopgevends over wat voor een grootmacht het land wil zijn. Een van China’s belangrijkste doelstellingen op lange termijn (en China plant wel degelijk veel langer vooruit dan Westerse democratieën kunnen) is technologisch leiderschap veroveren. China wil de nummer één zijn in de meest grensverleggende technologische en wetenschappelijke domeinen. Sommigen dachten daarom dat He’s experiment paste in die ambitie. Toch zegt de partijstaat nu (schijnbaar) njet. Er zijn twee opties. Ofwel duikt He binnenkort weer op, en wordt hij in een proces veroordeeld voor zijn daden. Ofwel duikt hij nooit meer op. En dan is het mysterie nog groter.


De beroemdste verdwenen Chinezen van dit jaar

• Fan Bingbing, schatrijke filmster. Ze verdween in juli dit jaar en dook weer op in oktober. Ze verontschuldigde zich toen publiek voor belastingontduiking.

• Meng Hongwei, voorzitter Interpol. Interpol moest verbaasd toegeven dat Meng tijdens een reis in China in september vermist raakte. Er loopt een proces voor corruptie: volgens Mengs vrouw is dat een puur politiek proces.
Chinese Frankenstein verdwijnt in krochten van de partijstaat
Lu Guang. Foto: reuters

• Lu Guang, sociaal betrokken documentairefotograaf, verdween op 30 november in de roerige provincie Xinjiang. Zijn internationale bekroningen als ‘oog op China’s onderbuik’, konden hem niet redden.

• Xiao Jianhua, miljardair en tycoon. Hij werd gekidnapt uit een luxehotel rond Chinees Nieuwjaar 2017 en is sindsdien niet meer gezien. Een proces wegens corruptie zou volgens sommigen beginnen in 2019.


Blog DS, 07-12-2018 (Giselle Nath)