'Moeten we ons schuldig voelen als we gewend raken aan de aanslagen?'


Mensen die zich de vraag stellen of ze zich schuldig moeten voelen na een aanslag zijn bovenal een beetje narcistisch, schrijft Bert Bultinck.


De vraag is een symptoom: moeten we ons schuldig voelen als we gewend raken aan de aanslagen? Wat doen we met de knauw in ons geweten als we vorige week snel weer tot de orde van de dag overgingen, ook toen bleek dat een vrouw uit Tongeren in Barcelona is omgekomen? De kwestie duikt al maandenlang op overal in Europa, ongeveer vanaf het moment dat druppelsgewijs, de ene zieke aanslag na de andere, bleek dat het lang niet alleen bij Charlie Hebdo en de Bataclan zou blijven.

Eén dag na de terreur in Brussel en Zaventem - een blijvende kras in de Belgische ziel - maakte de Nederlandse NOS al een stukje dat begon met een kale vaststelling: 'Stond de dag na de aanslagen in Parijs je Facebook vol met profielfoto's met een Frans filtertje, een dag na Brussel is het zwart-geel-rood toch wel een stuk minder te zien.' Na de dodelijke kerstraid in Berlijn maakte de omroep bij wijze van spreken krek hetzelfde stukje. Afgelopen weekend brachten verschillende Belgische kranten artikels met sussende woorden van psychiaters, sociaal psychologen en andere cultuurbeschouwers: 'We moeten opletten dat we de empathie niet uit het oog verliezen, ' zo klonk het in Le Soir, 'maar als we ons niet geraakt voelen door de gebeurtenissen, hoeven we ons ook niet schuldig te voelen.' Oef.

De vraag is curieus omdat ze scherpstelt op de spanning tussen medeleven, een vat dat bij de meeste mensen niet bodemloos is, en de mediatieke verspreiding van onnoembaar leed dat anderen overvalt als een dief in de nacht. Want wat maakt het uit als we ons profielfotootje switchen, nationale kleuren op gebouwen projecteren of, als we wat altmodischer zijn, op de tram tegen elkaar zeggen dat het allemaal toch zo erg is? Iedereen heeft recht op zijn eigen verwerking van gelijk wat, maar laten we vooral niet denken dat een digitaal duimpje de strijd tegen terreur vooruithelpt. Het is bekend dat terroristen Facebookopschudding vooral als een erkenning zien. Wat betekent het eigenlijk om jezelf af te vragen of je je schuldig moet voelen als je niets meer voelt na een zoveelste aanslag? In het beste geval is het een poging om ons gedrag af te stemmen op een wereld die te groot is geworden voor de gemeenschapsdieren die we zijn. In het slechtste geval is de geruststelling van de mediapsychiater niets anders dan tragikomische hulpverlening bij narcisme: ook ik ben vertwijfeld, verlos me uit mijn gewetensnood.

Beter is het om te blijven leren uit elke nieuwe aanval. Dan is het herhaalde pleidooi van de Nederlandse terreurspecialist Peter Knoope voor sterkere inlichtingendiensten cruciaal: niet de militairen in de straat helpen aanslagen te voorkomen, wel een diep en breed informantennetwerk. Dat ligt wat moeilijk in gemeenschappen zoals de onze, waarin de burgers die ons in Molenbeek, Vilvoorde of Verviers zouden kunnen informeren, doorgaans niet de burgers zijn die we de afgelopen decennia dicht bij ons hebben gehouden. We noemen hen allochtonen. Bovendien blijft het belangrijk om het sociale weefsel te herstellen: in een regio waarin vereenzaamde mensen dagenlang dood op de keukenvloer kunnen blijven liggen, is het ook niet zo simpel om early warning systems voor radicalisering op poten te zetten. Politici debatteren oeverloos over juridische stappen - de onmiddellijke aanhouding naar 48 of 72 uur? - maar minder over maatregelen om informanten meer slagkracht op het terrein te geven.

Ook het gehakketak tussen de Catalaanse en de Spaanse politie klonk bekend in Belgische oren. Sinds 2008 hebben de Catalaanse Mossos d'Esquadra de Spaanse Guardia Civil en Policía Nacional volledig vervangen. Het is nu de vraag of de gebrekkige samenwerking tussen Barcelona en Madrid de terroristen een handje geholpen heeft. In eigen land dringt de centrumrechtse regering - een staatshervorming op zich, naar verluidt - al lang niet meer aan op een hervorming van de Brusselse politiezones.

Bovenal leert de zoveelste aanslag ons dat het geblaat over een inclusieve samenleving tot nog toe dode letter is gebleven. Zoals diezelfde Peter Knoope al eind 2015 zei: 'Een groot deel van de wereld haat ons.' Wie onze privileges ook maar vluchtig bekijkt, zowel in vergelijking met de buitenlanden waar we onze kleren laten maken, als tussen migranten en autochtonen in België zelf, begrijpt waarom. Is dat white guilt? Nee. Dat is gezond verstand - en een begin van een plan van aanpak.


Knack, 23-08-2017 (Bert Bultinck)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB