De waarden van de rechtsstaat

Dyab Abou Jahjah


Het is een discussie die telkens terugkomt, in verschillende vormen en op verschillende domeinen. Hoe maak je je waarden en normen duidelijk, hoe stel je die veilig? Normen hebben het voordeel van de duidelijkheid. Ze zijn reglementen en worden geschreven. Normen zijn daarom normatief en dienen om een maatschappij te laten functioneren. De echte problemen rijzen als we over waarden beginnen te spreken. Want waarden zijn epistemologisch bepaald. Dat wil zeggen dat ze gerelateerd zijn aan het kennissysteem waarmee we de wereld ontcijferen. De waarden van een socialist zijn anders dan die van een liberaal. Die van een nationalist zijn anders dan die van een internationalist. Spreken over onze waarden is waardeloos. Het impliceert homogeniteit op ideologisch en levensbeschouwelijk vlak, en dat bestaat in geen enkele maatschappij.

Pleiten voor een homogenisering van ons waardestelsel is bovendien strijdig met onze normen. Het is tegen de grondwet, tegen de Europese verdragen over mensenrechten en tegen de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Een waardefundamentalisme als politieke platform kan alleen succesvol worden als we ons democratisch, op mensenrechten gebaseerd normatief kader gedeeltelijk of volledig opschorten. Het is dus niet verwonderlijk dat waardefundamentalisten, die hun eigen waarden aan anderen willen opleggen, ten strijde trekken tegen de scheiding der machten, dat zij advocaten intimideren, uitspraken van rechters negeren, internationale verdragen links laten liggen…

Het is nochtans deze scheiding der machten die maakt dat we in een rechtsstaat leven. De democratie gezien als macht van de meerderheid is nog geen rechtsstaat. De democratie kan ook een onderdrukkend obscurantistisch bewind opleveren. Hoe veilig is de democratie in de handen van politici zonder een onafhankelijk gerecht? De uitgeholde rechtsstaat is de reden waarom we de ‘democratie’ in Rusland en in Turkije stilaan met een korreltje zout nemen, terwijl niemand betwijfelt dat Poetin en Erdogan democratisch verkozen werden en razend populair zijn.

Een rechter kan op onafhankelijke wijze beslissen over wat grondwettelijk is en wat niet, of over wat strijdig is met de mensenrechtenverdragen. Hij kan een politicus terugfluiten, en precies dat vervolmaakt een democratie. Zonder onafhankelijk gerecht en mensenrechtenverdragen vervalt de democratie al snel in een populistische dictatuur van de meerderheid. Daarom proberen populisten ook in Europa de rechtsstaat uit te hollen, om ongehinderd een autocratie te kunnen opbouwen. Dat gebeurt vaak onder het mom van een strijd tegen een vijand, ingebeeld of echt, en vaak een combinatie van de twee.

Terrorisme is een echt gevaar voor Frankrijk, een burger in boerkini op een strand is dat niet. Als politici deze burger als een verlengstuk van het terrorisme zien, en hem het recht ontnemen om zelf te kiezen wat hij op het strand draagt, dan krijgt de burger gelijk van de rechter. De politici die weigeren om zich te schikken naar deze beslissing roepen de macht van het populisme tegen die van de rechtsstaat in. Dat, en niet de boerkini, is een gevaar voor Frankrijk, dát is een verlengstuk van het terrorisme. Hetzelfde geldt voor de N-VA-politici die geen kans laten liggen om de grenzen van de rechtsstaat op te zoeken.

Als ik salafistische jihadisten wil weerhouden Europa aan te vallen, dan haal ik hun inspirator en grote voorbeeld, de veertiende-eeuwse theoloog Ibn Tajmijja, aan. In zijn boek over politiek en de sharia schreef hij het volgende: ‘God geeft de overwinning aan een ongelovige staat wanneer die rechtvaardig is, en geeft geen overwinning aan een moslimstaat die onrechtvaardig is.’

Het is rechtvaardigheid die maakt dat westerse democratieën aantrekkelijker zijn dan autocratische regimes. Het is dankzij de scheiding der machten en het weliswaar niet absolute, maar toch redelijke respect voor de mensenrechten, dat Europa vandaag enige aantrekkingskracht en moreel gezag overhoudt.

De kracht van onze democratie ligt niet in de verkiezingen of in de macht van de meerderheid. Die heeft Rusland ook. De kracht van onze democratie ligt niet in de welvaart of het geld. Dat hebben ze in Saudi-Arabië en Qatar genoeg. De kracht van onze democratie ligt niet in entertainment of consumptiemogelijkheden. Die zijn veel leuker in de zuiderse landen. De kracht van onze democratie, en precies daarom zijn ik en vele anderen naar Europa gekomen, ligt in het minimum van rechtvaardigheid die de rechtsstaat garandeert. Is het dan daarom dat sommigen deze rechtsstaat willen uithollen of de mensenrechten ‘on hold’ willen zetten?


DS, 02-09-2016 (Dyab Abou Jahjah)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB