actualiteitsforums - Enkele post bekijken

Die domme burger toch

Nicola Clase is de Zweedse ambassadeur in Engeland. David Aaronovitch van The Times ondervraagt haar over het vertrek van Groot-Brittannië uit de EU. Clase zegt dat het haar doet denken aan een kind dat dolgraag in zijn broek wil plassen en het nog doet ook. ‘At first there’s a feeling of relief and for a few moments it’s nice and warm. Then he’s just cold and wet.’

Lange tijd staar ik in verbijstering naar het citaat. Diplomatie is ook niet meer wat het geweest is, concludeer ik. En dan schiet me een citaat te binnen van Ben Bot, oud-diplomaat en voormalig minister van Buitenlandse Zaken (CDA) van Nederland. Die mopperde begin van dit jaar in een interview dat hij het belang van de Europese Grondwet toch echt goed had uitgelegd ten tijde van het referendum in 2005. Maar ja, de burgers. Geen fatsoenlijk gesprek mee te voeren. ‘Wanneer ik in ijscotenten braaf de Grondwet stond uit te leggen aan burgers, begonnen ze meteen over bezuinigingen.’

Bot is ondertussen gepromoveerd tot stiekeme lobbyist van schimmige Libiërs en uit dien hoofde heeft hij zelf weinig last van de bezuinigingen. Maar ja, die burgers dus. Die zijn minder snugger en hebben hun leven minder goed op de rails. ‘Ze vonden het héérlijk om “nee” te kunnen zeggen tegen de regering.’ De burger gezien door diplomatieke ogen: een klein kind dat ‘nee’ zegt en in zijn broek plast. Het is aan de bovenkant van de samenleving een gangbare analyse.

Waar zit hier nu eigenlijk het populisme? Mocht zo’n uitspraak als die van de Zweedse diplomate uit de mond van Donald Trump komen rollen, dan zou je de weerzinwekkendheid van de man erin bevestigd zien. En hoewel de oordeelkundige klasse de grootste recente crisis in het Westen heeft veroorzaakt, mogen burgers van ex-excellentie Ben Bot in ijscotenten niet praten over bezuinigingen. Is het vreemd dat die burgers een beetje genoeg beginnen te krijgen van de Clases en de Bots? Populisme komt niet van links of van rechts, het komt van boven. Het is de vrucht van het ijscotenten-dedain en het bijbehorende onfatsoen. Zeg nu zelf, welke reacties zijn xenofober? Angstiger voor de vreemdheid van de ander? Die van de Nederlanders die kritisch staan ten opzichte van de EU? ‘Europese kaste moet diep in eigen boezem kijken.’ ‘Wie is de arrogantie van de Europese elite niet beu?’ Of de kosmopolitische, eurofiele Alle-Menschen-werden-Brüder-reacties uit de hoek van de nette media? ‘Dat we verongelijkte mensen met 1,5 hersencel dit soort beslissingen laten nemen. Ik vind het ongelofelijk.’

Je kunt de mensheid duiden in de vaste tegenstellingen: oud versus jong, man versus vrouw, hoogopgeleid versus laagopgeleid. Maar als je het maatschappelijke gesprek volgt, lijkt de tegenstelling arrogant versus dom prominenter. Die tegenstelling versterkt zichzelf ook nog eens tijdens het praten, want hoe arroganter je bent, hoe dommer de ander lijkt, en hoe dommer je de ander schat, hoe arroganter je overkomt. Natuurlijk, het is een feit dat sommige mensen dommer zijn dan anderen, maar het is niet duidelijk waarom dat moreel verwijtbaar zou zijn. En sommige mensen zijn arroganter dan anderen, maar dat maakt ze niet vanzelfsprekend erg intelligent.

In het licht van de oneindigheid slaat iedereen er een slag naar. Verschillen in begaafdheid mogen relevant zijn als je een raket wilt bouwen, ze zijn verwaarloosbaar als je de taak hebt gekregen met enige spoed de wereldvrede te arrangeren. Toch duikt het verwijt van domheid vooral op in gesprekken over maatschappelijke ontwikkelingen die zo complex zijn dat niemand er ook maar een moer van begrijpt.

If you’re so smart, why aren’t you rich, vraagt het kapitalistische evangelie. Ter linkerzijde kijken denkers naar hun intelligentie en concluderen dat ze te weinig geld hebben. Ter rechterzijde kijken denkers naar hun geld en concluderen dat ze heel intelligent zijn. Maar je kunt de lat ook hoger leggen. Als je zo slim bent, waarom los je dan de politieke en sociale problemen van het tijdperk niet op? Als je zo diplomatiek bent, waarom kun je mensen dan zo slecht overtuigen van je gelijk dat je ze uit pure frustratie gaat beledigen?

Populisme is niet het product van de zelfbenoemde populisten. Populisme is het product van de Clases en de Bots. Als je zo braaf bent, waarom houd je je fatsoen dan niet een beetje? Als je zo slim bent, waarom begrijp je dan niet hoe stupide je handelt?

Maxim Februari, Rechtsfilosoof, schrijver en columnist bij NRC Handelsblad

DS, 29-06-2016