Good riddance, you Britons


Tegen hun eigen korte- en langetermijnbelangen in, heeft vorige week een kleine meerderheid van Britse kiezers ervoor gekozen de EU te verlaten. Democraten in heel Europa zijn geschokt en verward. Ze zouden moeten staan juichen, zegt Joris Luyendijk.


Al sinds Margaret Thatcher er in de jaren 80 mee begon, hebben Britse regeringen een dubbel spelletje gespeeld: wel de lusten van de EU willen, maar niet de lasten. En intussen van binnenuit de club ondermijnen, chanteren en zwartmaken. Daar zijn we nu vanaf.

Om te zien waarom de Brexit goed nieuws is, moeten we niet de leugens van het Leave-kamp bekijken, maar de argumenten van de Remainers. Het gaat om hun belofte dat de EU nooit méér zal worden dan een markt. Angst voor verlies van soevereiniteit is onterecht, benadrukten ze, want ieder nieuw initiatief in die richting zou door het Verenigd Koninkrijk worden gevetood.

Laat dit even bezinken. Om ooit effectief en werkelijk democratisch te worden, moet zowel de EU als de eurozone ingrijpend worden verbouwd. Waar ‘Europese samenwerking’ is uitgelopen op Europese homogenisering en onnodige centralisering, betekent dat dat bevoegdheden terugmoeten naar regionale of nationale overheden. In andere gevallen moet er misschien juist meer macht naar het Europese niveau – als dat echte democratie mogelijk maakt en de macht van het bedrijfsleven inperkt.

Had het Remain-kamp vorige week het referendum gewonnen, dan was de EU de gijzelaar geworden van Britse sabotage. Toekomstige Britse premiers zouden iedere fundamentele hervorming torpederen die een soevereiniteitsoverdracht inhield, met het terechte argument dat de Britse kiezer alleen had gekozen voor de huidige EU. Ook zouden ze steeds nieuwe opt-outs, concessies en ‘speciale statussen’ eisen – vanuit het zelfbeeld dat lidmaatschap een Britse gunst is aan de EU. De Britse pers en eurofobe politici zoals de openlijke racist Nigel Farage zouden doorgaan met hun smaadcampagnes en ons imago bij Amerikanen en Engelssprekende Aziaten, Afrikanen en Russen verder beschadigen.


Het moest er van komen

Het probleem met de Britten was niet dat ze kritisch waren over de EU. Het probleem was dat ze niet te goeder trouw zijn geweest, en bovendien handelden op basis van waandenkbeelden. Anders dan continentaal Europa heeft het Verenigd Koninkrijk zich nimmer verzoend met de eigen irrelevantie. Daarom weigert het soevereiniteit te delen. Een meerderheid lijkt werkelijk te denken dat haar land opnieuw een wereldmacht kan worden – als die ‘ketens’ van het EU-lidmaatschap maar worden afgeworpen.

Britten klagen voortdurend dat de EU ‘onhervormbaar’ is. Als je er dan op wijst hoeveel er de voorbije jaren is veranderd en hervormd, dan blijkt wat ze daarmee bedoelen. De meeste Europeanen gebruiken ‘hervormen’ in de betekenis van: eindelijk de gedeelde soevereiniteit democratisch maken. Britten bedoelen met ‘hervormen’ die soevereiniteitsoverdracht terugdraaien. Daarom zou het Britse lidmaatschap vroeg of laat toch zijn vastgelopen.

Waarmee we bij het Remain-idee komen dat de EU ‘alleen een markt’ is. Dat is een desastreuze opvatting. Markten zijn geen neutrale arrangementen, maar altijd politieke constructies. Neem de vraag of farmaceuten antidepressiva direct aan burgers kunnen verkopen. In Europa mag dat niet, in de VS wel. Telkens gaat het om ‘markten’, maar de gevolgen van dit verschil zijn enorm. Denk ook aan milieunormen, genetische manipulatie, mededingingsrecht (wanneer is iets oneerlijke concurrentie?), de prioriteiten bij vervolging van schending van intellectueel eigendom. Om te zwijgen van de vraag wat überhaupt een markt moet zijn: onderwijs, zorg, gevangenissen?

Als we zulke beslissingen overlaten aan EU-technocraten, dan verliezen we de greep op onze samenleving, en leggen we die in handen van de lobby’s van grote bedrijven. Die hebben toegang tot de EU-technocraten. In de EU van nu opereren grote banken en multinationals op het Europese niveau, terwijl democratisch legitieme en daarmee krachtige politiek vrijwel uitsluitend op het nationale niveau plaatsvindt. Zo kunnen grote bedrijven landen tegen elkaar uitspelen in een race to the bottom. Zo hebben ze al homeopathische belastingtarieven bedongen.


Tegenmacht voor de lobby’s

Is dit de EU die we willen? Of bouwen we op hetzelfde Europese niveau als waar de bedrijvenlobby’s zitten een krachtige want met een duidelijk democratisch mandaat opererende tegenmacht? In het laatste geval is er echt werk aan de winkel. We hebben als Europeanen nu een gerechtshof, een parlement en een munt, maar geen publieke opinie waarin we kunnen debatteren over wat we met deze instrumenten willen.

Misschien gaat de vorming van een Europese demos onze krachten te boven. Maar wat zijn de alternatieven? Een EU waar bedrijven almaar machtiger worden en een eurozone die Zuid-Europa naar de afgrond duwt? Of geven we het op, ontmantelen we het hele bouwwerk en trekken we ons terug in onze eigen machteloze landjes?

Een kleine minderheid in Groot-Brittannië wilde meebouwen, maar de mainstream plus vrijwel de hele elite absoluut niet. Laat Europa in de onderhandelingen met de Britten nu keihard de eigen belangen veiligstellen, en ze dan het allerbeste toewensen. Ze staan er vanaf nu alleen voor.


DS, 29-06-2016 (Joris Luyendijk)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB