actualiteitsforums - Enkele post bekijken - Culturele diversiteit in tijden van bingewatching

De canon volgens Netflix

Geert Buelens

Angst voor Amerikaanse eenheidsworst heerst in Europa al sinds 1945. Nu het internet ons de hele wereld zou kunnen tonen, dreigen de algoritmes van Netflix en Amazon ons alsnog op een wel erg eenzijdig dieet te zetten, schrijft Geert Buelens.

‘Verlaat het internet’, riep Stephen Fry deze week uit. Op het internet. De man is slim genoeg om te beseffen dat er geen weg terug meer is. Maar in tijden waarin bibliotheken en cultuurhuizen onder druk staan, kan het geen kwaad even stil te staan bij de effecten van de gedigitaliseerde cultuurindustrie.

Een van de leugens van deze tijd: alle informatie is maar een muisklik van ons verwijderd. Niet alleen kom je na die muisklik vaak een betaalmuur tegen (en terecht, een van de andere leugens: alle informatie is gratis), er is nog een ontzagwekkende hoeveelheid gegevens niet gedigitaliseerd of anderszins afwezig. Laat ik me beperken tot de kunsten.

Toen ik 25 jaar geleden interesse kreeg voor de historische avant-garde (futurisme, kubisme, dadaïsme...) en in een boek een interessante Poolse dichter ontdekte, was het vrijwel onmogelijk om meer over die Anatol Stern te weten te komen dan wat er in dat ene boek stond. Vijf jaar later was ik op de universiteit online, maar vond ik nog altijd niets. Vandaag is er op het internet voldoende materiaal te vinden voor een bescheiden artikel. Dat neemt niet weg dat ook nu nog altijd grote delen van de culturele geschiedenis verborgen blijven. Complexe internationale copyrightregels, maar ook de in grote delen van de wereld beperkte financiële mogelijkheden om materiaal te digitaliseren zullen ertoe leiden dat dit nog lang zo blijft.

De kunst van het zoeken

Een andere eigentijdse leugen stelt dat kennis verwerven eigenlijk niet meer nodig is – alle kennis staat toch online. Daarbij wordt zelden beseft hoe moeilijk het is om te zoeken. De technofiele elite vergeet hoe zij, hoe ‘wij’ (veelal hoogopgeleide culturele omnivoren) als vanzelf kunnen terugvallen op een enorm referentiekader dat ons in staat stelt veelal te vinden wat we zoeken. Wie niet het geluk heeft gekend uit een cultureel rijke familie te komen of deze kennis via scholing kon verwerven, is vandaag meer dan ooit overgeleverd aan de cultuurindustrie. En in toenemende mate wordt die beheerst door grote commerciële leveranciers van culturele producten die het denken en zoeken van ons hebben overgenomen.

Vroeger heette het dat je enkel naar iets op zoek kon gaan als je ook wist dat het bestond. Een andere nieuwerwetse leugen stelt dat dit niet langer zou gelden. Krijgen we niet doorlopend suggesties van Amazon, Bol.com, Netflix en Spotify die ons wijzen op boeken, liedjes of films die ons ook zouden kunnen bevallen? Ik weet niet hoe het u vergaat, maar ik heb via die algoritmisch tot stand gekomen smaaktips nog nooit een ontdekking gedaan. Misschien omdat ik een abjecte smaak heb, maar misschien toch ook omdat die algoritmes de neiging hebben de weg van de minste weerstand te kiezen. Wat zij voorstellen, lijkt er vaak op gericht de hypes van het moment extra op te pompen.

Vooralsnog heeft het er alle schijn van dat de culturele diversiteit die potentieel door het internet vergroot had kunnen worden in het gedrang komt als deze bedrijven het aanbod gaan bepalen. Dat aanbod is immers vaak ontluisterend beperkt. Nemen we als voorbeeld films en tv-series op *Netflix. Wat die dienst vandaag online aanbiedt, komt nog niet in de buurt van wat een gemiddelde dorpsvideotheek in de jaren 90 in de rekken had staan. Een hele reeks recente hits, zeer zeker, zowel uit de Engelstalige wereld als uit eigen land. Opmerkelijk afwezig is echter het grootste deel van de canon: niet alleen grote regisseurs als Michelangelo Antonioni, Ingmar Bergman of Jean-Luc Godard zullen je door de algoritmen nooit worden gesuggereerd. Zelfs de Amerikaanse filmgeschiedenis wordt teruggebracht tot ongeveer… niets. Films van buiten Europa zijn zelfs met een nog groter vergrootglas nauwelijks aan te treffen. En intussen is door de concurrentie van streamingdiensten die dorpsvideotheek simpelweg verdwenen.

De taak van de cultuurinstellingen

Vanaf nu dreigt deze tekst nog meer een *oudezakkentoontje te krijgen, maar het is niet anders: dit alles speelt bovenal bij die generaties die streamen vanzelfsprekend vinden en het fysieke bezit van een film een relict uit de twintigste eeuw achten. Met dat laatste punt hebben ze ongetwijfeld gelijk. Er komt vast een tijd dat de cloud ‘alles’ zal bevatten. Vandaag is dat echter allerminst het geval. In zijn algemeenheid geldt voor de leden van de streaminggeneratie bovenal: ze weten niet wat ze missen. En dat bedoel ik heel letterlijk: ze weten het simpelweg niet. En hoe zouden ze ook?

Wie vandaag opgroeit met een schijnbare overvloed aan content, wordt niet aangespoord om buiten de gebaande paden te kijken. Dankzij streamingdiensten die uiterst vernuftig inspelen op je behoeften en die binge-watching aanmoedigen door de volgende episode al groot op het scherm te tonen terwijl de aftiteling van de vorige nog loopt, wordt elke impuls om de geschiedenis te exploreren afgeblokt. En waarom zou je? Zelfs met het karige aanbod van vandaag kun je nog altijd maandenlang non-stop naar min of meer kwalitatieve series of films kijken. En voor de meeste mensen volstaat dat ruimschoots. Wie van een zowel historisch als cultureel als geografisch even divers aanbod wil genieten als de groot*stedelijke videotheken tien jaar geleden hadden, zal voortaan veel moeite moeten doen. Veel meer moeite dan de gemiddelde ‘cultuurconsument’ geneigd zal zijn te doen wanneer ‘alles’ hem lijkt te komen aanwaaien.

In dit klimaat wacht zowel het onderwijs, de openbare bibliotheek als de gesubsidieerde kunst- en cultuurinstellingen een bijzondere taak. Altijd al was het hun opdracht om aandacht te vragen voor het minder voor de hand liggende. Die verantwoordelijkheid wordt in tijden als deze alleen maar groter. Hoe een publiek te kweken voor wat zich buiten het referentiekader van de Netflixgeneratie afspeelt?

De canon door nietsvermoedende strotten jagen zal daarbij hier en daar vast als oplossing worden gesuggereerd. Het is zeer de vraag of dat volstaat. Niet alleen zijn hardhandigheid en dwang zelden een manier om liefde en aandacht te kweken, de bestaande canon sluit ook zelden aan bij de belevingswereld van het gros der jongeren in onze superdiverse samenleving. Als we een cultureel geheugen willen dat rijker is dan wat Amerikaanse bedrijven ons voor een prikje aanbieden, zullen we creatiever moeten zijn.

Geert Buelens, schrijver en hoogleraar Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht

DS, 30-04-2016