actualiteitsforums - Enkele post bekijken

We zijn allemaal Orban

Het akkoord tussen Europa en Turkije over de asielcrisis is een ontnuchterend demasqué. De Unie is niet de heraut van normen en waarden die ze pretendeerde te zijn, zegt Bart Sturtewagen.

De vraag of Europa in de asielcrisis de weg van Viktor Orban kiest of die van Angela Merkel, is beslecht. Sinds deze week zijn we allemaal Orban, Merkel incluis.

Maandenlang is de Duitse bondskanselier bespot en verguisd wegens haar naïviteit. Maar, in het aanschijn van drie naderende deelstaatverkiezingen, gaf Mutti Merkel qua rücksichtslose realpolitik iedereen het nakijken. Ze ging rechtstreeks dealen met de Turkse president Erdogan, ook al smoorde die intussen met opzichtig geweld de grootste oppositiekrant.

Formeel bleef ze, en blijft ze ook vandaag nog, op de eigen genereuze lijn in de asielcrisis. Er is geen sprake van maximumquota of het sluiten van de Duitse grenzen. Maar intussen profiteert Duitsland wel van de gesloten grenzen van anderen stroomopwaarts op de Balkanroute, van Oostenrijk tot Macedonië. De deugd van de hypocrisie is springlevend.

Voor de deal die ze eenzijdig en achter de rug van Europees president Donald Tusk met de Turkse premier Davutoglu voorbereidde, maakte het ineens niet meer uit dat Turkije niet in aanmerking komt voor de status van veilig land waarheen afgewezen asielzoekers kunnen worden gebracht. Door de ruilovereenkomst met de Turken zijn dolende Syriërs definitief ontmenselijkt. Ze zijn letterlijk nummers geworden: voor elke vluchteling of immigrant die Europa naar Turkije terugstuurt, herplaatst het een Syriër uit Turkije. Alsof het om gestandaardiseerde en dus inwisselbare colli’s uit een magazijn gaat.

Niet zo deterministisch

Ironisch: nu Merkel laat blijken dat ze, als ze dat nodig vindt, niet alleen een bevlogen politica kan zijn, maar qua politieke hardball van niemand lessen te krijgen heeft, is het weer niet goed. De prijs die ze de Turken aanbood, oogt immers vervaarlijk hoog. De miljardensteun voor de opvang in Turkije is nog tot daar aan toe. Maar toezeggingen in verband met de visumplicht voor Turken die naar Europa willen reizen en zelfs signalen over meer soepelheid bij de al jaren stilgevallen toetredingsonderhandelingen geven de indruk van een totale capitulatie voor het chanterende Ankara. Het was nochtans vanaf dag één duidelijk dat een overeenkomst met het perfide en autoritaire Turkije van Erdogan onvermijdelijk deel zou uitmaken van een indijkingsstrategie en dat die niet gratis zou zijn.

Nu is de Balkanroute dicht. De voorspelling dat nood wet zou breken, komt uit. Dat wekt de indruk dat het eindresultaat van meetaf aan onvermijdelijk was. Alsof de geschiedenis slechts een vooraf bepaalde route kon nemen. Zoals een droge rivier bij de eerste overvloedige regen onvermijdelijk haar oude bedding weer vult. In de baan van een geprogrammeerde trein gaan staan was dus op zijn best *naïef, op zijn slechtst dom, gevaarlijk en schadelijk. Maar zo deterministisch zit de wereld niet in elkaar.

Wat het resultaat van een meer coherente Europese aanpak zou zijn geweest, zullen we nooit weten. Wat als we de frontlijnstaten Italië en vooral Griekenland sneller en met voldoende middelen te hulp waren gesneld en hen met kracht hadden overtuigd van de noodzaak die hulp te aanvaarden? Wat als we eerder op afdoende schaal middelen ter beschikking hadden gesteld om aan de Europese buitengrens asielzoekers op te vangen, te beoordelen en billijk over de Unie te spreiden of ordelijk terug te sturen naar leefbare, veilige plekken in geassocieerde landen?

Daarvoor hadden de regeringen van de lidstaten bereid moeten zijn de bevolking uit te leggen dat zoiets veel geld kost en dat daarvoor, boven op de bestaande begrotingsstrubbelingen, nog zware bijkomende inspanningen vereist zijn. Dan hadden ze moeten instemmen met een echt spreidingsplan en met financiële straffen voor lidstaten die er niet aan willen meewerken. Aaneengesloten had Europa vanuit een steviger positie met Turkije kunnen onderhandelen dan nu. Zou dat politiek verkoopbaar zijn geweest? Of was het nodig de situatie eerst grondig te laten ontsporen en verrotten om het benodigde draagvlak voor pragmatisme te creëren? Het heeft er alle schijn van dat dat laatste al die tijd de impliciete redenering is geweest.

Kans voor Wilders, Le Pen en co

Er blijven vele vragen open. Is de rol van de mensensmokkelaars nu echt uitgespeeld? Of opent zich voor hen nu pas het eldorado, nu de vluchtroutes nog langer, moeilijker en gevaarlijker zijn geworden? Wat komt er in huis van het voorgenomen spreidingsplan? Blijven de sjacherende Turken loyaal het akkoord uitvoeren als ze merken dat Europa zijn haastige beloften inslikt zodra de acute politieke crisis voorbij is? En wat wordt het lot van de miljoenen ontheemden in de regio rond Syrië als het opgeluchte Europa straks weer ongeïnteresseerd wegkijkt?

Maar de gevolgen strekken nog verder. In de zes maanden die zijn verlopen sinds de asielcrisis openbrak, is Europa zijn illusies verloren. Een periode is afgesloten, een mythe ontrafeld. Er bestaan geen superieure, universele normen en waarden waarvan de Unie in de wereld de heraut is. Er bestaan, ook voor haar, slechts belangen en haalbare of onhaalbare doelstellingen. Onwankelbare principes zijn er niet. Het hangt simpelweg van de omstandigheden af.

Na dit ontnuchterend demasqué wordt veel mogelijk. De ontstane kampen verdwijnen niet meer, ze worden de nieuwe breuklijnen. Merkel heeft nog rekeningen te vereffenen, zonder handschoenen voortaan. En Wilders, Le Pen en co krijgen hun beste kans tot nog toe. Zonder te bewegen zijn ze mainstream geworden.

DS, 11-03-2016 (Bart Sturtewagen)