De soap als maatschappelijk voorbeeld
 

De soap als maatschappelijk voorbeeld


Soap-series vormen ‘een ideaal podium’ voor maatschappelijke boodschappen. Maar de vraag is of de tv-makers daarvoor open staan.


Hilversum, 10 juni. Heel goed dat er laatst in Goede tijden slechte tijden een jonge vrouw optrad die hiv-geïnfecteerd was. Zo komt het onderwerp bij de doelgroep heel wat dichterbij dan via reguliere voorlichtingscampagnes mogelijk is. Maar volgens Filippo Zimbile van Soa Aids Nederland had het script toch nog wel wat beter gekund. Toen ze immers die infectie moest opbiechten aan een jongeman die haar zojuist zijn liefde had verklaard, was niet haar coming out het centrale probleem, maar zijn reactie. Hij toonde zich dermate gepijnigd, dat hij de dramatische hoofdpersoon werd - en niet zij.

De makers van GTST, de populairste soap van Nederland, hadden er in dit geval beter aan gedaan samenwerking te zoeken met zo’n instelling als Soa Aids Nederland, luidde derhalve de boodschap van De dag van de soap, die donderdag werd gehouden in de Media Academie in Hilversum. Op initiatief van Martine Bouman, die maatschappelijke instellingen adviseert over crossmedia-projecten, bogen tv-producenten, scenaristen en de voorlichters van allerlei instellingen zich daar over de vraag of er méér valt samen te werken. Maar van veel toenadering leek aan het eind van de dag geen sprake.

De soap vormt, aldus Martine Bouman, „een ideaal podium voor het in dramalijnen verweven van boodschappen over gezond gedrag, leefstijl en sociale normen en opvattingen.” Graag zou ze een voorbeeld nemen aan de BBC-serie EastEnders, door haar omschreven als „een maatschappelijke soap over gewone mensen met alledaagse problemen.” Zoiets zou ook in Nederland moeten worden gemaakt, vindt ze.

De BBC zal daarin echter nooit ruimte bieden aan de boodschappen van een maatschappelijke organisatie, zei ex-EastEnders-regisseur Chris Clough met grote stelligheid: „Ze mogen adviezen geven, die we al of niet opvolgen. Als zo’n onderwerp zich voordoet, zullen we gedegen research plegen en misschien ook bij een instelling aankloppen die daar verstand van heeft. Maar elke verhaallijn blijft te allen tijde het initatief van de schrijvers. Het drama gaat vóór.” En trouwens: de Britse mediawet verbiedt onomwonden elke invloed van buiten - al of niet tegen betaling - op de programma’s.

Geen wonder dat Clough in de wandelgangen zijn verwondering uitsprak over het thema van de dag. In elke vorm van drama, ook de soaps, wordt aan maatschappelijke onderwerpen gerefereerd. Maar die komen voort uit de personages en kunnen niet zomaar worden opgelegd omdat deze of gene instelling een boodschap kwijt wil. „Drama waarin de issues voorop staan, is geen drama,” concludeerde hij.

En dat er tegenwoordig in Onderweg naar morgen - de tweede soap van dit land - meer maatschappelijks wordt vertoond dan voorheen, is evenmin veroorzaakt door instellingen van buiten. De echte oorzaak is dat de serie vorig jaar werd gedumpt door de commerciële zender Yorin en gered door het publieke BNN. Bij die overname stipuleerde BNN dat er voortaan veel meer aandacht aan maatschappelijke kwesties moest worden besteed. Veel indruk maakte intussen de verhaallijn over een meisje dat door haar loverboy in de prostitutie belandde. „BNN blijkt precies te weten wat relevant is voor de doelgroep,” zei Peter Römer, dramachef van producent Endemol. „Het succes onder de doelgroep is daarom groter dan ooit.”

Menig tv-maker heeft intussen zijn bekomst van gesponsorde verhaallijnen. Al in 1992 maakte de AVRO de geflopte serie Villa Borgheze, die voor de helft werd betaald door de Hartstichting. Drama en boodschap zaten elkaar voortdurend in de weg, vertelde dramachef Justine Paauw: „Op een gegeven moment dreigden cast en crew zelfs met een staking. Ik doe dat nóóit meer.” En haar collega Römer keek walgend terug op de serie Combat die hij in 1998 op kosten van de landmacht (5,2 miljoen gulden) voor het toen nog publieke Veronica maakte: „Een boodschap werkt alleen maar als het verhaal werkt. Maar dat kon het leger zich niet voorstellen.”

Toch denkt Martine Bouman dat er betere samenwerkingsvormen mogelijk zijn, als beide kampen elkaars expertise respecteren. Ze wil onder meer een databank opzetten, waarop maatschappelijke instellingen verhalen op hun terrein publiceren waardoor scenarioschrijvers op ideeën kunnen worden gebracht.

VPRO’s dramachef Joost de Wolf onthulde dat de Hartstichting hem 80.000 gulden euro had geboden voor de tv-film Het ravijn, gebaseerd op het gelijknamige boek van Max Pam. „Dat hebben we geweigerd. We wilden geen beïnvloeding. Maar ik denk dat we daar nu, gezien de bezuinigingen bij de omroep, toch iets meer voor open zouden staan. Hoe recht in de leer kun je tegenwoordig nog zijn?”



NRC, 10 juni 2006