actualiteitsforums - Spaanse katholieke Kerk aanvaardt gebruik condooms

...sluit perfect aan bij de reportage 'Sterke Vrouwen' van Goedele Liekens over de abortusreizen van Chileense meisjes naar Peru, gisteren...

Het heil komt van een rubbertje

Juan Antonio Martínez Camino, de woordvoerder van de Spaanse bisschoppen, zei onlangs dat condoomgebruik kan om aids te voorkomen. Een opmerkelijke uitspraak. De man werd al gauw teruggefloten door het Vaticaan. Doodjammer, vindt Mario Vargas Llosa. Want als de kerk zo doorgaat, tekent ze haar doodvonnis.

EVEN zag het ernaar uit dat de katholieke kerk een grote stap voorwaarts had gezet, dat ze uit haar spelonken tevoorschijn was gekomen en zich aan de moderne tijd had aangepast. Het bleek helaas maar een strovuurtje. De verklaring die de Spaanse bisschoppenconferentie op 18 januari deed, namelijk dat het gebruik van het condoom door gelovigen eventueel geoorloofd zou kunnen zijn in de ,,context van algemene en betrouwbare preventie van aids'', werd de volgende dag al rechtgezet door het pauselijke gezag. Bisschop Luis Redrado Marchite, secretaris van de Pauselijke Raad voor Gezondheid van het Vaticaan, merkte in Rome op dat het condoom ,,een maatregel is die door de katholieke kerk wordt veroordeeld.'' En daarmee basta.

Het lijkt onwaarschijnlijk, om niet te zeggen onmogelijk, dat de bij uitstek orthodoxe en roomsgetrouwe katholieke hiërarchie van Spanje zich aan een dergelijke stelling zou hebben durven te wagen zonder een bevestigend knikje, of op zijn minst de voorkennis van hoge instanties binnen het Vaticaan. Heeft de kerk - haar spreekwoordelijke geslepenheid getrouw - een ballonnetje opgelaten in Spanje? Wilde ze een mogelijke update lanceren in een kwestie waar haar onverzettelijke standpunt het meeste kritiek oogst en het verst van de hedendaagse realiteit staat? En zette ze vervolgens een stapje terug toen ze merkte dat deze aankondiging heel wat commotie teweegbracht in haar meest gefossiliseerde lagen?

In elk geval had de behoedzame woordvoerder van de bisschoppenconferentie vrij dubbelzinnig gesteld dat dit geen radicale ommekeer betekende in het kerkelijke standpunt over kunstmatige geboortebeperking. Het kwam eerder neer op een voorlopige, duidelijk omschreven toestemming, ingegeven door de ernstige nood als gevolg van de verspreiding van aids in sommige regio's in de wereld, vooral Afrika.

Hij verwees ook naar een recent artikel in het prestigieuze Britse medische tijdschrift The Lancet dat een combinatie van condoomgebruik met seksuele onthouding en echtelijke trouw voorstelde om de verspreiding van aids tegen te gaan. En de kerk zou akkoord gaan met die strategie.

Maar wat is er nu precies gebeurd? Dat valt nog te bezien. Het enige wat we echt kunnen uitsluiten, is een doodgewone blunder van Martínez Camino, een priester die te intelligent en schrander is voor een dergelijke misser. Hij moet een zondebok zijn geweest, geofferd in een mislukte operatie op hoger niveau.

De zin van seks

Hoe dan ook lijkt deze episode ondanks de rechtzetting een barstje aan te geven in de massieve muur van de Vaticaanse onverdraagzaamheid. Dat barstje zal vroeg of laat het hevige verzet breken waarmee het Vaticaan weigert toe te geven dat het transparante, oncomfortabele condoom een rol kan spelen in het leven van heel wat koppels. In die mate dan wel dat het hen niet alleen behoedt voor het besmettingsrisico, maar ook voor een ongewenste zwangerschap. Want dat is eigenlijk de kern van het probleem. Voor de kerk kan de seksuele daad geen ander doel hebben dan de moeder te bevruchten, zodat nieuwe zielen de Heer in dit tranendal kunnen dienen. Het voortbestaan van de soort, de instandhouding van het menselijk leven: dát is wat het gezin heiligt en de liefdesdaad rechtvaardigt.

Het idee van genot heeft in de katholieke moraal altijd argwaan gewekt, en ergernis en afschuw als het om seksueel genot ging. Dat man en vrouw genot beleven, is alleen geoorloofd binnen het huwelijk, als onbedoeld nevenproduct van de belangrijkste en enige reden voor een liefdevolle verbinding: de voortplanting. Wanneer deze reden teniet wordt gedaan door toedoen van een discreet rubbertje of een ander voorbehoedsmiddel, verliest de seksuele daad elk spoor van spiritualiteit. Zij dient dan niet langer het leven en verlaagt zich tot de meest materiële en verachtelijke aspecten van de mens. Liefde bedrijven met het oog op genot staat gelijk met ontucht plegen, toegeven aan wellust, zondigen.

Die visie op seksualiteit, die samenhangt met de cultus van maagdelijkheid en kuisheid als opperste menselijke deugden, is bijzonder onrealistisch. Ze heeft de katholieke kerk vervreemd van miljoenen mannen en vrouwen. En ze heeft ervoor gezorgd dat veel gelovigen hun trouw aan de kerk als instelling hebben omgebogen tot een hypocriete, omstandigheidsgebonden oefening, zonder inhoud of overtuiging. Verbodsbepalingen worden massaal en stilzwijgend overtreden, ook al gaat men op zondag naar de mis en doet men een beroep op de katholieke rituelen om te trouwen en begraven te worden.

Vleselijke genoegens

Het wekt nauwelijks verbazing dat de uitlatingen van de Spaanse bisschoppen over het condoomgebruik hebben geleid tot spanningen en boze reacties binnen het Vaticaan, en gevolgd werden door een rechtzetting. Want zodra de kerk dit instrumentje in de seksuele intimiteit duldt, zal ze verplicht zijn een waarheid te erkennen die ze altijd heeft ontkend. Liefde bedrijf je uit genot en niet alleen om een nageslacht voort te brengen. En dat is al sinds de prehistorie zo. Er bestaat nu eenmaal geen enkel menselijk wezen dat een erectie en een orgasme kan voelen, louter bij de evangelische gedachte aan bevruchting of kudde-uitbreiding.

De systematische weigering van de kerk om toe te geven seksueel genot nu eenmaal bij de mens hoort, dat het in zijn natuur zit, contrasteert met de tolerantie die zij steeds aan de dag heeft gelegd voor de zwakheden van man en vrouw op andere gebieden. Denken we maar aan tafelgeneugten, aan hang naar macht, weelde, luxe of gezag.

Tegelijk heeft de kerk op heel wat tijdstippen in haar geschiedenis de ogen gesloten voor de enorme misbruiken of wandaden van tirannen die haar zegen hadden. Misschien is precies de verafschuwing van de kerk voor seks en vleselijke genoegens de reden waarom haar geschiedenis bol staat van gevallen waarin bezweken werd voor die verfoeide verzoeking. Met haar ceremonies, haar theater, haar gewaden, prinsen, pausen, mijters en pastoors, is de katholieke kerk misschien zelfs de instelling die het meest heeft gedaan om de erotische verbeelding te voeden. Tot in onze tijd zelfs is de kerk een van de religieuze instellingen waarvan het blazoen het sterkst wordt besmet door seksuele schandalen.

De kerk is een condoom waard

Ik ben er absoluut van overtuigd dat deze oude instelling zich uiteindelijk zal neerleggen bij het gebruik van condooms en andere contraceptiva. In de nabije toekomst, evenwel. In deze verwarde episode in Spanje zie ik een voorteken van een ommezwaai waarbij het Vaticaan het condoom uiteindelijk zijn zegen zal geven, zoals het ook schoorvoetend zijn zegen gaf aan de democratie, de vrijheid en het marktsysteem, voorheen in naam van het geloof vervloekt.

De ideeën die de katholieke kerk er op seksueel gebied op nahoudt, zijn zo achterhaald dat Rome, als het niet zwicht en zich aanpast aan de realiteit, als een ouderwetse reliek in de hoek dreigt te worden geduwd door andere kerken. De vurige, onvermoeibare en saaie evangelische kerken bijvoorbeeld, die al een tijdje de katholieke aanhang in veel derdewereldlanden laten krimpen.

Het is te hopen dat de kerk zich tijdig aanpast. Want er valt voor de mensheid niets goeds te verwachten van een katholieke kerk die eindigt als een lege huls zonder publiek, en dat als gevolg van seniliteit en een onwillige houding tegenover de vooruitgang. Religie is belangrijk als kanaal voor de angst en de malaise die mensen door hun sterfelijkheid, hun onzekerheid en vrees voor het hiernamaals voelen. Ze is nodig als rem op de meest primitieve vormen van barbaarsheid. Slechts een minderheid van de mensen kan leven zonder godsdienst.

Voor de meeste stervelingen is zedelijk gedrag alleen begrijpelijk, aanvaardbaar en haalbaar als het vervat ligt in religieuze voorschriften. Maar als de christelijke religie verder wil bestaan als de levende, werkzame kracht die ze in het begin was, of in de Middeleeuwen, toen ze nagenoeg de enige instelling was die kon zorgen voor samenhang en orde binnen een gemeenschap, dan moet ze zich aanpassen aan de realiteit van het leven, en mag ze niet het onmogelijke vragen van haar volgelingen. Misschien is het voortbestaan van de katholieke kerk wel een condoom waard.

Mario Vargas Llosa

(De auteur is Peruaans schrijver.) Vertaling: Home Office

31/01/2005 Mario Vargas Llosa

©Copyright De Standaard