Amerikaanse econoom Kenneth Galbraith overleden
 

Amerikaanse econoom Kenneth Galbraith overleden


De Amerikaanse econoom Kenneth Galbraith is zaterdag in het ziekenhuis van Cambridge, in de staat Massachusetts, overleden op 97-jarige leeftijd. Dat meldt de New York Times zondag. Galbraith hield zich bezig met controversiële thema's zoals de herverdeling van de rijkdom in de samenleving.


Galbraith was een van de meest gelezen auteurs uit de geschiedenis van de economische wetenschappen. Hij schreef 33 boeken, waaronder het invloedrijke werk "The Affluent Society" (De economie van de overvloed). Galbraith had een vlotte pen, ook als hij het over de meest lastige onderwerpen had. De Amerikaanse leiders deden vaak een beroep op Galbraith, die graag gratis raad gaf, zelfs al werden zijn raadgevingen vaker genegeerd dan gevolgd, zo schrijft de New York Times. Kenneth Galbraith, die generaties lang lezingen gaf aan de universiteit van Harvard, heeft gedurende bijna zeventig jaar deelgenomen aan het politieke debat in Amerika. Vanaf de jaren 1930 tot de jaren 1990 beïnvloedde hij de ideeën van de leiders van de democratische partij.


DS, 30-04-2006 (sal) (Belga 10:15)

Amerika’s laatste sociaal-democraat
 

Amerika’s laatste sociaal-democraat

John Kenneth Galbraith 1908-2006


De econoom en adviseur Galbraith had grote invloed op het naoorlogse Amerika. Maar het individualisme in de VS bleek sterker dan de door hem bepleite solidariteit.


Amsterdam, 1 mei. „In elke grote organisatie is het oneindig veel veiliger om het samen met de meerderheid fout te hebben, dan als enige goed.” De zaterdag op 97-jarige leeftijd overleden econoom John Kenneth Galbraith, hier geciteerd, kon het weten. In zijn hoogtij-jaren was hij een van de invloedrijkste economen van de Verenigde Staten, in zijn nadagen werden zijn ideeën goeddeels genegeerd.

Galbraith was een van Amerika’s laatste grote sociaal-democraten, in de VS liberals genoemd. Hij zal de geschiedenis ingaan als een van de grootste economen die nooit de Nobelprijs kreeg. De econoom studeerde af toen de Grote Depressie woedde in het Amerika van de jaren dertig, en werd een volgeling van de econoom John Maynard Keynes. Diens centrale idee over de rol van de overheid bij het beïnvloeden van de conjunctuur werd door Galbraith verder uitgebouwd. Bij de verdeling van macht, voorzieningen en welvaart speelde de staat een onmisbare rol.

Dit idee viel in vruchtbare aarde. Zeker tijdens de naoorlogse welvaartsexplosie worstelde Amerika met de tegenstelling tussen het heersende individualisme en de zucht naar sociale rechtvaardigheid. In 1958 publiceerde Galbraith, die in totaal 33 boeken zou schrijven, The Affluent Society. Hij waarschuwde daarin voor de macht van grote ondernemingen, en signaleerde dat bij de welvaartsgroei het niveau van de publieke voorzieningen sterk achterbleef. De econoom, die doceerde aan Princeton en Harvard, was toen al zeer bekend. Hij diende onder de Democratische president Roosevelt, en werd daarna adviseur van president Kennedy en diens opvolger Johnson, met wie hij later zou breken om de Vietnam-oorlog. Kort voor de breuk schreef Galbraith de toespraak van Johnson waarin deze zijn Great Society aankondigde – een program waarin een eerlijker verdeling van welvaart centraal stond.

Het keynesianisme, met zijn voorname rol van de overheid in de economie, was destijds een breed aangehangen visie. Het pleidooi van de ‘spreiding van macht, kennis en inkomen’ waarmee in Nederland in 1973 het revolutionaire kabinet-Den Uyl van start ging, paste naadloos in de internationale tijdgeest waarvan Galbraith een van de voornaamste exponenten was. Maar toen de jaren zeventig een periode van inflatie en macro-economische instabiliteit bleken, en de keynesiaanse medicijnen niet werkten, kwam een geheel andere school op. De keynesianen hadden zich vooral geconcentreerd op het beïnvloeden van de vraagzijde van de economie. Onder leiding van de monetarist Milton Friedman kantelde het discours en concentreerden beleidsmakers zich vooral op de aanbodszijde: het bedrijfsleven en de voorwaarden waaronder ondernemingen werkten.

Vanaf de jaren tachtig, met president Reagan aan het roer, sloeg het tijdsgewricht om in Galbraiths nadeel. Het individualisme won. Hij bleef publiceren, tot vlak voor zijn dood, en beleefde zelfs nog een kleine revival onder invloed van de antiglobaliseringsbeweging.

Galbraith was door zijn populariserende schrijfstijl vaak geliefder bij beleidsmakers en het grotere publiek dan bij zijn collega-economen. Afgelopen najaar pleitte de krant The New York Times er vergeefs voor hem de Nobelprijs toe te kennen, nu het nog kon. Daarvoor is het nu helaas te laat.

Boek, videoclips en quotes: www.johnkennethgalbraith.com


NRC, 01 mei 2006

En zon voor iedereen


Indertijd keek mijn grootvader op één mei wel eens zorgelijk naar de hemel. Heel vaak stond dan een stralende zon in het zwerk. Dat beloofde voor de aanstaande bedevaart, want voor hem begon toen meimaand-Mariamaand. Maar waarom juichte de lente al op één mei zo uitbundig, toen elders stoeten goddelozen met de fanfare en een zee van rode vlaggen door de straten trokken? ,,God is met de socialisten", was dan zijn besluit. Niet dat hij de roden het zonnetje misgunde. Het kwam doordat hij ironisch twijfelde aan de coherentie van zijn wereldbeeld, want hem was gezegd dat de roden niet deugden.


Ondertussen is God dood en het socialisme waarschijnlijk ook, net als mijn grootvader en sinds vorige zaterdag ook de grootvader aller economen, John Kenneth Galbraith. De socialisten hadden hem gisteren goed kunnen gebruiken, vooral met zijn boek The culture of contentment uit 1992. George Bush de Oudere was nog president toen ik Galbraith thuis ging opzoeken om hem over dat boek te spreken.

Hij was toen al 84 en woonde in het groen rond de universiteit van Harvard, in de buurt van Boston. De houten buitenmuren van zijn statige huis hadden dezelfde kleur als de dassen van Johan Vande Lanotte: roze. Galbraith deinde wat met zijn bovenlichaam, zoals magere, lange mannen op leeftijd wel vaker doen als ze erop letten om niet voorover gebogen te lopen.

Nadat hij me had binnengelaten, tilde hij in de veranda een rieten zitbank op om er een voetmat onderuit te halen. ,,Veeg uw voeten!" stond erop, met daaronder het blije jongensgezicht van de toenmalige vice-president, de Republikein Dan Quayle, toen het levende bewijs dat geld een mens al een eind vooruit helpt in het leven wanneer het hem aan snuggerheid ontbreekt. ,,We hadden hier gisteren een feestje", legde Galbraith uit. ,,Er zouden ook een paar Republikeinen komen en je moet de mensen niet altijd op stang jagen."

Galbraith maakte zich zorgen over de groeiende zelfgenoegzaamheid en het kortzichtige egoïsme van wie het al goed heeft, over politiek die de rijken rijker en de armen armer maakt, en over de maatschappelijke tweedeling die daarvan het gevolg is. Daar komen alleen sociale en politieke spanningen van die de hele samenleving ondermijnen. Die 'cultuur van de zelfgenoegzaamheid' wilde hij niet verwarren met louter conservatisme, ,,dat toch intelligenter is omdat het verder kijkt dan zijn neus lang is".

Het klinkt bijna anderhalf decennium later nog akelig actueel. Niet zo lang geleden bestond een Jean-Marie Dedecker het nog om er in deze krant stuitend schaamteloos over te jeremiëren dat ,,de haves moeten opdraaien" voor ,,de have-nots".

Van zijn neoliberale collega's had de links-liberale Galbraith geen hoge pet op. Zeker Arthur Laffer, de fiscalist met wie Guy Verhofstadt nog een tijd heeft gedweept, vond hij een regelrechte charlatan: ,,Hij maakte zijn berekeningen op een servetje." En Galbraith deed niet aan econometrie. ,,Die kerels beweren in ernst", zo blies hij verder, ,,dat de rijken te weinig verdienen om hen tot economisch initiatief te kunnen prikkelen en dat de armen niet willen werken omdat ze te veel verdienen."

De teneur daarvan verschilt niet veel van de socialistische toespraken gisteren op het Feest van de Arbeid. En het komt niet uit de lucht gevallen. Het politieke discours van de voorbije weken ruikt opvallend naar ouderwetse klassenstrijd, naar de brandlucht van het conflict tussen arbeid en kapitaal.

Het ligt immers niet voor de hand om de modale Vlaming straks, in naam van de concurrentiekracht, te motiveren tot loonmatiging en nog meer risicovolle flexibiliteit. Want over de bedrijfswinsten valt niet te mopperen en topkaders mogen zichzelf verwennen met Lotto-achtige salarissen en platina handdrukken. Of is het nooit genoeg? Dan komt de onverdacht liberale econoom Paul De Grauwe nog zeggen dat die inleveringen niet de banen van velen vrijwaren, maar alleen de winsten van weinigen opdrijven.

Dat is een reële paradox die een eerlijke repliek vereist. Het is dus even kortzichtig om de spanningen binnen paars, tussen liberalen die nog meer belastingverlagingen willen en socialisten die de koopkracht op peil willen houden, af te doen als een politiek spelletje dat volgend jaar een coalitiewissel moet voorbereiden. Dit debat gaat over sociale billijkheid op lange termijn.

,,Dit is geen tijd voor politieke of economische theologie", zei Galbraith me daar in zijn roze huis. ,,Vooral sinds de ineenstorting van het communisme neemt men snel aan dat het kapitalisme een volmaakt systeem is, en dat geloof wil ik graag ondermijnen. Dit hoort het tijdperk van het pragmatisme te zijn. Ik wil de markt een ruime rol laten spelen, maar ik wil dat ook de staat nog een ruime rol kan vervullen."

Mijn grootvader vond dat ook al: de zon mag schijnen voor iedereen.

Marc Reynebeau is redacteur van deze krant. ,,Overstekend wild'' verschijnt wekelijks op dinsdag.


www.standaard.be/overstekendwild 02-05-2006 (Marc Reynebeau)