actualiteitsforums - Verlos de Amerikanen van Bush!

'Ik weiger in angst te leven'

We moeten de Amerikanen verlossen van Bush en hen eraan herinneren dat ze ook een heel andere wereldmacht zouden kunnen zijn. Oorlogscorrespondent en mediavedette Robert Fisk kwam in Gent praten over 'de grote beschavingsoorlog'.

Het is donderdagavond 23 maart en voor de ingang van de theaterzaal van de Vooruit in Gent ontstaat tumult. De zaal zit eivol en er mag niemand meer bij. Meerdere heethoofdige studenten flippen volkomen en tieren dat het een schande is: 'Machtsmisbruik dat u ons niet binnenlaat!' Voor welke rockster of artiest zij gekomen zijn? Geen van beiden. Ster van de avond is een Midden-Oostencorrespondent van The Independent, met bril in niet-modieus overhemd: Robert Fisk.

Hij is speciaal uit zijn woonplaats in Libanon overgekomen om een eredoctoraat van de universiteit Gent in ontvangst te nemen. En vragen te beantwoorden. En die zijn er met bakken. Het lijkt alsof (jonge) mensen zijn aanwezigheid aangrijpen om enige klaarheid te krijgen in de verwarrende chaos van de wereld na de aanslagen van elf september 2001. Fisk redeneert ontnuchterend eerlijk en weigert mee te gaan in bepaalde mythes: 'De wereld is helemaal niet veranderd na 9/11.'

Sinds de publicatie van zijn magistrale boek De grote beschavingsoorlog is de flegmatieke Brit een ware mediavedette geworden. Het publiek eet uit zijn hand, luistert ademloos naar de soms ironische, maar vooral boze analyses en commentaren van de enige westerse journalist die Osama Bin Laden enkele keren heeft geïnterviewd, net als Arabische leiders als Arafat en Khaddafi. Na afloop staan jonge mensen in beate bewondering te wachten om hun kopie van het dikke boek, dat in vele bestsellerlijstjes staat, te laten signeren. 'We hadden misschien beter een zaal in Flanders Expo gehuurd' grapt Hans Verstraeten, de prof die Fisk uitnodigde.

Fisk lijkt bezig aan een soort humanitaire missie. Voortdurend benadrukt de journalist de gruwel en horror die oorlogen en gewapende conflicten betekenen voor gewone burgers, of dat nu in Irak, Afghanistan, Bosnië of elders is. Oorlogen die door 'the Bushes and the Blairs' en media nog wel eens worden verkocht als noodzakelijk en vervelend, maar met als heuglijke bijproducten vrijheid en democratie. Voor Irak is het resultaat na drie jaar oorlog dat het nieuwe bankbiljetten heeft zonder Saddam Hoessein erop, een 'soevereine' regering die regeert over twee vierkante kilometer in Bagdad, omgeven door beton en prikkeldraad met Amerikaanse soldaten om hen te beschermen tegen Iraki's, is er een dodental van duizend per maand in Bagdad alleen, heerst er complete anarchie, met moordende milities, al dan niet gesteund door de Iraakse overheid.

Fisks morele gezag groeit met de dag. Dat is niet alleen gebaseerd op zijn kennis over de actuele en voorbije geschiedenis van het Midden-Oosten. Maar ook op zijn moed (hij liet als oorlogscorrespondent enkele keren bijna het leven) en vooral zijn compromisloze, bijtende kritiek op de onverantwoordelijkheid van (politieke) leiders, in het Westen én in de islamitische wereld.

En ondanks dat zijn stem wereldwijd gehoord wordt, doet Fisk er nog een schepje bovenop: zijn boek komt over enkele weken uit in het Arabisch, in drie delen. En hij wil documentaires gaan maken. Fisk gelooft dat hij dankzij de kracht van het beeld nog veel meer mensen kan bereiken. Want de macht van het (journalistieke) woord is tanende, al bewijst uitgerekend Robert Fisk nu net het tegendeel.

'Ik ben eigenlijk redelijk uitgeput', zegt Fisk na afloop in de Vooruit terwijl hij een fruitsap bestelt. 'Geen alcohol, anders hou ik het niet vol.' Een deel van zijn onmenselijke reisschema van de laatste tijd: van Beiroet naar Australië en Nieuw-Zeeland, Beiroet, Oslo, Los Angeles, Parijs, Beiroet, Gent... enzovoorts. Zucht.

Uw boek komt over een maand uit in het Arabisch. Wat voor reacties verwacht u eigenlijk uit de Arabische wereld?

ROBERT FISK: In Libanon spreken veel mensen goed Engels en Frans; die intellectuele elite heeft het boek al gekocht. Maar er zijn natuurlijk miljoenen mensen in de regio die geen Engels of Frans spreken. Ik weet niet hoe zij het boek zouden ontvangen, ik lees Arabisch en controleer de publicatie op correctheid. Ik denk dat sommige andere Arabische elites wel wat problemen zullen hebben met de vele gedetailleerde kritiek die ik uit op bijvoorbeeld de martelingen die in sommige landen plaatsvinden. Saddam komt eruit als een nogal 'slonzig figuur', net als Yasser Arafat, hetgeen de Palestijnen van de oude garde niet leuk zullen vinden. De Saudi's vonden het boek ook niet goed, omdat ze natuurlijk zwaar betrokken waren bij de aanslagen van 9/11. De belangrijkste krant in dat land publiceerde een vernietigende kritiek over het boek op basis van de Engelse editie. Het verbaast me niet. Overigens komt een deel van de kritiek op het boek uit Saudi-Arabië opvallend overeen met kritiek uit Israël en de VS! (lacht) De Arabische samenlevingen komen er niet bepaald gunstig uit, de Israëli's ook niet echt. Waarom niet? Bijvoorbeeld omdat men er beslissingen eerder neemt vanuit emotie dan vanuit het verstand, en de martelpraktijken en geheime diensten niet veroordeelt.

Is er eigenlijk een verschil in wat u lezers in westerse landen en lezers in het Midden-Oosten wilt meegeven?

FISK: Nee, mijn boek wil dezelfde boodschap aan iedereen meegeven, hoewel verschillende mensen afhankelijk van hun afkomst en taal of geloof er niet hetzelfde uit zullen halen. De centrale boodschap die ik iedereen wil meegeven is dat we niet moeten meegaan in wat onze leiders ons vertellen. Deze boodschap is makkelijker te verkopen in westerse landen dan in het Midden-Oosten, waar gehoorzaamheid aan je leider, president of kalief nog gewoon is en het ter discussie stellen van macht of bepaalde levenswijzen veel moeilijker ligt. Dat lijkt al snel verdacht veel op subversief gedrag, net als in Amerika overigens. Een Amerikaanse journalist die de autoriteiten ter discussie stelt, is dezer dagen niet patriottisch genoeg en dus subversief. De geur van verraad omgeeft elke journalist die zijn overheid of leger kritisch volgt.

Drie jaar na de inval in Irak, waren er opnieuw demonstraties over de hele wereld. Alleen, ze waren klein in vergelijking met die van voor de invasie.

FISK: Bij de eerste betogingen voor het begin van de oorlog dachten mensen nog dat ze invloed konden uitoefenen. Nu realiseren ze zich dat politici zich er geen bal van aantrekken. Mensen zien dus ook niet meer het nut van op straat te komen. Dat is een gevaarlijke trend, want mensen hebben genoeg van een democratisch proces of systeem dat niets oplevert. Sommigen blijven protesteren, maar ook dat haalt niks uit. Wat zal de volgende stap zijn? Ik weet het niet, maar het bevalt me niets.

U bent ook erg kritisch over de rol van de media.

FISK: Ik vind dat dit te weinig gebeurt: voortdurend vragen blijven stellen aan machtscentra die burgers naar een oorlog sturen of ons vertellen dat we bang moeten zijn voor terrorisme. Het is wel duidelijk wat we nu zien. En het is één grote leugen. Ik leef niet in angst en ik leef een stuk dichter bij de vuurlinie dan onze leiders. Ik wéíger ook in angst te leven. Net zoals ik weiger te geloven dat de aanslagen van elf september de wereld voorgoed veranderd hebben. Na de massaslachtingen in de Palestijnse vluchtelingenkampen van Sabra en Chatilla in 1982 - waar 1700 mensen omkwamen, de helft van het aantal doden van 9/11- zei niemand dat de wereld voorgoed veranderd was.

Mensen wantrouwen democratisch leiderschap zoals nooit tevoren, ook in Europa. Het is niet de taak van een journalist om aan te geven wat we hieraan moeten doen. Maar ik vind bijvoorbeeld dat EU-landen de moed moeten hebben om te zeggen dat Amerikaanse legervliegtuigen niet langer gebruik mogen maken van het Europese luchtruim of vliegbases om van terrorisme verdachte mensen te transporteren naar plekken waar ze gemarteld worden. Geen operationele militaire steun meer aan de VS voordat hun beulen en moordende soldaten zijn opgesloten en berecht.

Tegelijkertijd herinner ik mensen graag aan de zeer democratische plannen van de VS voor het Midden-Oosten na de Eerste Wereldoorlog, en aan de Britse en Franse kolonisatoren die de boel daar hadden opgedeeld in staten die deze ineenstortende wereldmachten moesten gehoorzamen. Ik herinner mensen ook graag aan Amerikaanse soldaten op de kusten van Normandië. En aan een uitspraak van Churchill die in december 1941, toen de VS besloten de geallieerden te helpen, zei dat 'de nieuwe wereld de oude wereld kwam redden'. Nu is de situatie omgedraaid en moeten we Amerika redden van die schurkenregering van Bush. En respect voor het internationaal recht afdwingen. Het hele internationale rechtssysteem ter bescherming van burgers was een van de grote prestaties van de VS na de Tweede Wereldoorlog. Nu verkwanselt Bush die erfenis. De Verenigde Naties waren nota bene een creatie van de presidenten Franklin D. Roosevelt en Harry Truman! We moeten de Amerikanen er dus aan herinneren wat voor een wereldmacht ze ook zouden kúnnen zijn. En zeggen dat we niet meer samenwerken tenzij ze weer de idealen nastreven die ze blijkbaar hebben opgegeven.

Knack, 29-03-2006 (HANS VAN SCHAREN)