Trumps aanval op de media
 

Trumps aanval op de media: “Dit wordt een héél heftige rit”


Trump II is veel gevaarlijker dan Trump I. Dat ervaren ook de media. Deze week begroef Jeff Bezos de redactionele onafhankelijkheid van The Washington Post. “Het enige wat werkt: zonder enige angst voortdoen met je werk.”


“Dit is echt een tragisch verhaal.” Margaret Sullivan zucht aan de telefoon. Ze werkte tot drie jaar geleden als mediacolumniste bij The Washington Post. Nu aanschouwt ze met verbijstering hoe eigenaar Jeff Bezos zijn greep op haar voormalige krant vergroot. Sullivan vertelt dat veel van haar ex-collega’s “ontmoedigd” zijn door het optreden van hun baas. Ze mailde deze week met oud-hoofdredacteur Martin Barron. Die werkte jarenlang intens met Bezos samen. Barron schreef drie jaar geleden nog een boek waarin hij de standvastigheid van Bezos tegenover Donald Trump prees. Maar nu schreef hij aan Sullivan: “Ik kan niet nóg verdrietiger en gedegouteerd zijn.”

Kort voor de presidentsverkiezingen veroorzaakte Bezos, ook de baas van Amazon, een eerste keer opschudding. Hij hield toen een redactioneel commentaar tegen waarin The Washington Post haar steun uitsprak voor Kamala Harris. Dat leidde tot een stortvloed aan boze reacties, intern en extern. Deze week kondigde Bezos op X een bocht op de opiniepagina’s aan. Daar moeten vanaf nu twee “pilaren” verdedigd worden: “vrije markten” en “persoonlijke vrijheden”. Meningen die daartegen ingaan, zijn niet meer welkom. De chef opinie, David Shipley, nam meteen ontslag. Ook andere journalisten reageerden verbolgen.

Alleen valt te vrezen dat dat weinig indruk zal maken op Bezos, de op twee na rijkste man ter wereld. Enkele weken geleden stuurden 400 reporters van The Post al eens een boze brief aan Bezos. Daarin vroegen ze hem om een meeting. Maar die heeft nog altijd niet plaatsgevonden.

“Toen ik bij de krant werkte, was hij een goede eigenaar”, vertelt Sullivan. Ze werkt nu aan de Journalism School van Columbia University. Sullivan was ook jarenlang ombudsvrouw van The New York Times. “Bezos moeide zich niet met redactionele keuzes, maar hij heeft de afgelopen maanden een ongelooflijke bocht gemaakt. Het is eenvoudig: hij laat zijn zakelijke belangen bij Amazon en Blue Origin (zijn ruimtevaartbedrijf, red.) primeren op de journalistieke integriteit van The Washington Post. Hij wil er een persoonlijke megafoon van maken. Dat is slecht voor de krant. Er zijn al 300.000 abonnees vertrokken. Heel wat goede journalisten gingen aan de slag bij de concurrentie. Maar blijkbaar deert dat Bezos niet meer.”


“Maak je geen zorgen”

Tijdens het eerste presidentschap van Trump werd The Washington Post ook vaak onder vuur genomen vanuit het Witte Huis. De krant is een instituut van progressief-liberaal Amerika. Ze liep voorop in het Watergate-schandaal, dat president Richard Nixon in 1974 de kop kostte. Ze was de thuisbasis van illustere journalisten als Bob Woodward, Carl Bernstein of Ben Bradlee. En The Post berichtte ook erg kritisch over Trump nadat die zijn intrek had genomen in het Witte Huis. Toen de president voelde dat hij de redactie niet in de pas kon doen lopen, probeerde hij Bezos via zijn andere bedrijven te treffen.

Maar Bezos liet zich niet afdreigen. Hij trok naar de rechtbank om de toewijzing van een aantal defensiecontracten aan te vechten. Ooit lanceerde hij een hashtag over Trump die viraal ging, #sendDonaldtospace. Eén maand na Trumps start zette The Post een officiële slogan op haar homepage: “Democracy dies in darkness.” En Bezos stelde zijn redactie ook gerust in persoonlijke gesprekken.

Martin Barron beschrijft in Collision of power, zijn boek over zijn Post-jaren, een van de bezoeken van Bezos. Heel wat journalisten wilden weten hoe hun eigenaar omging met alle aanvallen uit het Witte Huis. “Don’t worry about me”, antwoordde Bezos. Hij zou de krant nooit inzetten om zijn zakelijke belangen te beschermen, beloofde hij. “De politieke redactie pakte moed”, noteerde Barron. “Ze zweefde haast de kamer uit.”

Deze keer verloopt het allemaal net iets anders. Na Trumps overwinning feliciteerde Bezos de president meteen met zijn “buitengewone politieke comeback”. Hij trok naar Mar-a-Lago. Hij sponsorde de inauguratie van Trump en zat daar samen met enkele andere techbazen op de eerste rij. Amazon kocht ook de rechten op een documentaire over het leven van Melania, voor maar liefst 40 miljoen dollar, een recordbedrag. Bezos is blijkbaar tot de conclusie gekomen dat hij de strijd met Trump deze keer niet kan winnen.

“Trump is veel beter voorbereid dan in 2017”, stelt Margaret Sullivan vast. “Hij intimideert journalisten natuurlijk al heel lang. Maar tijdens zijn eerste termijn waren er vooral veel woorden. Nu wil hij echt de controle overnemen. En dat begint ook te lukken. Want maak je geen illusies: als Jeff Bezos het over ‘persoonlijke vrijheden’ heeft, dan verwijst hij niet naar het recht op abortus.”


Gratis gehoorzaam

De afgelopen weken overdonderde Trump de wereld met een batterij aan “executive orders”. Maar ook de advocaten van de president zijn bijzonder productief. Ze dagen al jarenlang kritische mediabedrijven voor het gerecht. Er werden miljardenclaims ingediend tegen de tv-zenders ABC en CBS. Ze gingen achter de krant Des Moines Register aan, omdat die kort voor de verkiezingen een peiling publiceerde waarin Harris een voorsprong had op Trump in Iowa. Dat bleek niet te kloppen. Trumps advocaten namen in 2022 zelfs het bestuur van de Pulitzer Prize in het vizier. Dat had The Washington Post en The New York Times geprezen voor hun berichtgeving over de collusie tussen Rusland en de Trump-campagne in 2016.

Het is een oude strategie van Trump. Toen hij twintig jaar geleden juridisch achter auteur Timothy O’Brien aanging, wegens een kritisch boek, zei Trump dat die zaak hem slechts een “couple of bucks” kostte. Maar het leven van O’Brien, vervolgde hij, werd er wel “miserabel” door –“waar ik blij om ben”.

Heel wat mediabedrijven lijken dat soort ellende nu te willen vermijden. Ze willen de toorn van de president niet over zich heen krijgen, uit vrees voor de zakelijke gevolgen. ABC had zich volgens specialisten perfect kunnen verdedigen tegen Trumps aanklacht, maar verkoos een schikking van 15 miljoen dollar. Meta legde onlangs 25 miljoen dollar op tafel voor een deal met Trump. Die had het bedrijf van Mark Zuckerberg aangeklaagd, nadat hij in 2021, na de Capitoolbestorming, van Facebook en Instagram was gegooid.

Het zijn typevoorbeelden van wat historicus Timothy Snyder “anticiperende gehoorzaamheid” noemt. Omdat mensen de reactie van een repressieve regering vrezen, gaan ze op voorhand overstag, ook als ze puissant rijk zijn. Misschien zelfs voorál dan. In Over tirannieschreef Snyder dat “de meeste macht gratis wordt weggegeven aan autoritaire leiders”.


Andere tijden

Ook CBS kan er niet van beschuldigd worden de prijs zwaar op te drijven. Trump beschuldigt de zender ervan een interview met Harris, tijdens de campagne, in haar voordeel te hebben gemonteerd. Voor het gerecht zou CBS die zaak met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid winnen. Maar moederbedrijf Paramount wil de kwestie niet op de spits drijven. Paramount wil immers fuseren met Skydance. Daarvoor is de toestemming van de Federal Communications Commission (FCC) nodig. En daar kan Trump dwarsliggen. Ook Paramount is dus volop aan het onderhandelen over een schikking.

“Dat is het échte probleem”, zegt Alfred Sikes aan de telefoon. Sikes is een Republikein die de FCC in het begin van de jaren 90 leidde, in de tijd van George H. W. Bush. “Ik ben er vrij zeker van dat de rechtbanken in Amerika de vrijheid van meningsuiting in stand zullen houden wanneer ze met dit soort zaken geconfronteerd worden. Maar dan moeten ze wel de kans krijgen om zich uit te spreken, natuurlijk. Alleen zie je nu dat sommige bedrijven het niet zover willen drijven. Ze vrezen dat ze dan zakelijke schade zullen oplopen.”

Sikes was actief in een heel ander tijdvak. Hij vertelt dat de FCC zich, toen hij er aan de knoppen zat, ver hield van partijpolitieke inmenging. Hij gedroeg zich niet als het verlengstuk van de president. Maar nu wordt die instelling geleid door Brendan Carr. Die schreef het hoofdstuk over media in Project 2025, de blauwdruk voor Trumps tweede presidentschap van The Heritage Foundation. De afgelopen weken startte Carr een hele reeks procedures op tegen mediabedrijven die Trump op de een of andere manier dwarszitten. Carr kan hen pijn doen. De FCC verleent bijvoorbeeld licenties voor radiozenders.

“Carr gedraagt zich als een hoofdredacteur”, vindt Sikes. “En dat is helemaal niet de bedoeling. De topman van de FCC mag niet aan censuur doen. Dat gaat in tegen de grondwet. Daarmee gaat hij zijn bevoegdheden ver te buiten.”


Een mep in Trumps gezicht

Ook in Amerika verschijnen er nog kritische stukken over de aanval die Trump en de zijnen hebben ingezet op de democratie. Terwijl Bezos deze week tweette over het ontslag van David Shipley, opende de website van The Post met een verhaal over alle overheidsmiljarden die Musk de voorbije decennia naar zijn bedrijven zag vloeien. Maar dat soort journalistiek werk wordt wel op tal van manieren bemoeilijkt door Trump. Soms gaat het om haast symbolische pesterijen. De overheidsabonnementen op publicaties als Politico, Bloomberg of The New York Times werden allemaal stopgezet.

Maar het obstructiewerk gaat verder dan dat. Minister van Defensie Pete Hegseth, tot voor enkele maanden presentator op Fox, besliste dat onder meer NBC, Politico en The New York Times hun vaste kantoor verliezen in het Pentagon. Het Witte Huis liet deze week dan weer weten voortaan zélf te zullen beslissen welke journalisten deel uitmaken van de zogenaamde “pool”, een kleine groep reporters die de president vergezellen op plekken waar de ruimte beperkt is. Tot nu toe regelden de journalisten dat zelf.

Wie voor Associated Press werkt, is sowieso niet meer welkom in het Witte Huis. Omdat het gerenommeerde persagentschap nog altijd over de “Golf van Mexico” spreekt, en niet over de “Golf van Amerika”, zoals Trump wil, riepen ze de woede van Trump over zich af. Veel dichter bij *George Orwell kom je niet. Via de taal probeert de president volgzaamheid af te dwingen.

“Het is een gigantische desinformatie-operatie”, zegt journalist Brian Karem. Karem kan tegen een stootje, hij is een ancien in Washington. In 2019 trok Trump de accreditatie van de Playboy-reporter in. “Ik ben toen naar het gerecht gestapt en heb die zaak gewonnen. Dat is het enige wat werkt bij Trump: zonder enige angst voortdoen met je werk. Hij is een bully. Als hij je begint te pesten, moet je hard terugmeppen. You got to punch him in the face. Trump wil dat mensen niet meer weten wat wel en wat niet waar is. Dan kan hij hen ongestoord manipuleren. Dat is razend gevaarlijk. En dus moeten journalisten de waarheid blijven bovenspitten, ook als hij dat niet wil en zelfs wanneer ons werk steeds gevaarlijker wordt. Maar dan moeten we ons natuurlijk wel gesteund weten door de eigenaars. Daar wringt het schoentje.”


Ongelooflijke vrouwen

Trump doet er alles aan om nieuwe mediaspelers, zeker als die radicaal-rechts zijn, een handje te helpen. Volgens zijn woordvoerster, Karoline Leavitt, is het de bedoeling om zo “de macht terug te geven aan het volk”. Op de persconferenties in het Witte Huis duiken nu ook reporters op van War room, de podcast van Steve Bannon. Of figuren als Mary Margaret Olohan, een Daily Wire-journaliste die volgens haar Instagram-account weleens naar feestjes trekt in Mar-a-Lago, de residentie van Trump in Florida.

Die aanpak rendeert ook, vanuit het perspectief van de president. Trump wordt verheerlijkt in hun verslaggeving. Op kritische vragen moet hij zich niet voorbereiden. Toen Matt Boyle van de radicaal-rechtse website Breitbart onlangs voor het eerst zijn opwachting mocht maken, bedankte hij president Trump eerst voor de uitnodiging. Vervolgens vroeg hij of Trump met dezelfde “duizelingwekkende snelheid” zou blijven voortwerken.

Trump krijgt ook de volle steun van Fox, de zender van Rupert Murdoch, die wordt geleid door een van zijn zonen. Fox heeft zelfs een talkshow gegeven aan Lara Trump, de schoondochter van de president. Tijdens de eerste uitzending, afgelopen weekend, nodigde ze niet alleen Trumps woordvoerster uit, maar ook Tulsi Gabbard (die de Nationale Inlichtingendiensten leidt) en Pam Bondi (minister van Justitie). Het drietal maakte indruk op Lara Trump: “Deze regering zit vol met ongelooflijk indrukwekkende vrouwen!”


Hongaars handboek

“Natuurlijk volg ik goed wat er in Amerika gebeurt”, zegt Tamas Bodoky vanuit Boedapest. Hij is al jaren hoofdredacteur van Atlaszo, een van de weinige overblijvende onafhankelijke websites in Hongarije. Toen Viktor Orban in 2010 voor de tweede keer aan de macht kwam, begon hij de liberale democratie razendsnel af te breken. Orban zette niet alleen de grondwet, het kiessysteem en het justitieapparaat naar zijn hand. Hij focuste zich van bij het begin ook op de media. Onafhankelijke journalistiek werd niet verboden, maar wel op alle mogelijke manieren tegengewerkt. De Orban-kritische pers bereikt nu nog slechts een op de tien Hongaren.

“Ik zie veel parallellen tussen onze situatie en die in de VS”, vertelt Bodoky. Hij wijst op de grote ideologische overeenkomsten tussen Trump en Orban. Heel wat *Maga-denkers volgden de afgelopen jaren nauwgezet wat er in Boedapest gaande was. Hongarije werd hun blauwdruk.

“Orban maakte van de overheidszenders pure propaganda-instrumenten”, zegt Bodoky. “Vervolgens begonnen zijn oligarchen de private mediabedrijven op te kopen. Ze zetten journalisten aan de deur en veranderden de politieke koers. Daardoor blijven er nog maar een paar websites over waar je onafhankelijk nieuws kunt vinden, zoals Atlaszo. Maar we worden wel continu onder vuur genomen. We konden de laatste jaren alleen nog overleven via fondsen uit het buitenland. Maar daar wil Orban ons nu ook over aanpakken.”

Deze week kondigde de Hongaarse premier aan dat hij een onderzoek opent naar het Amerikaanse USAID-geld dat de afgelopen jaren naar Hongarije vloeide. Een van de bestemmelingen was Atlaszo. Bodoky voelt de bui al hangen. “Het dreigt moeilijk te worden”, vertelt hij aan de telefoon. “Ze zullen dat geld framen als buitenlandse inmenging. Mijn raad aan mijn Amerikaanse collega-journalisten is dan ook: probeer zo weinig mogelijk afhankelijk te zijn van de overheid of van rijke zakenlui. Die laatsten moeten zich immers altijd schikken naar de machthebbers. Ze hangen ervan af. Je moet het geld voor onafhankelijk journalistiek dus halen bij je publiek. Dat is de enige veilige optie.”


Snuisteren in mails

Wie de doldrieste start van Trump de voorbije weken aanschouwde, zou kunnen gaan hopen dat het, zodra de eerste honderd dagen gepasseerd zijn, alleen maar beter kan worden. Dat is niet noodzakelijk het geval. In Project 2025 wemelt het van de ideeën om kritische media onder vuur te nemen. Zo is er het voorstel om de subsidies van de openbare zenders NPR en PBS tot nul te herleiden. The Heritage Foundation vindt dat het ook veel eenvoudiger moet worden om in de telefoons en de e-mails van journalisten te snuisteren. Nog een ideetje: voormalige ambtenaren van de veiligheidsdiensten die met de pers praten, moeten meteen bestraft worden.

In dat verband stond er deze week een beangstigend verhaal op de website van New York Magazine. Daarin vertelt Jim McCarthy, de conservatieve baas van een pr-firma, dat hij dezer dagen de e-mailconversaties tussen ambtenaren en journalisten van de voorbije jaren aan het uitpluizen is. Hij doet dat met een groepje medewerkers, in dienst van de regering. Zo proberen McCarthy en de zijnen bewijzen te vinden van ongeoorloofde samenwerking in het verleden met als doel Donald Trump schade toe te brengen. De pers is, in de ogen van McCarthy, een onderdeel van de zo gehate ‘deep state’.

“Ik weet het natuurlijk niet zeker”, liet McCarthy optekenen. “Maar ik durf er een fles whisky op te verwedden dat we in die mails op een gezelligheid zullen botsen waarvan je mond openvalt.”

Brian Kamer vindt het allemaal erg “beangstigend”. Ook Margaret Sullivan maakt zich grote zorgen. “Ik ben gechoqueerd door de snelheid waarmee dingen er worden doorgeduwd”, zegt de ex-journaliste van The Washington Post. “Journalisten van wat ik de reality-based press noem, moeten veel meer aan hetzelfde zeel beginnen te trekken. Solidair zijn met elkaar. Want dit wordt een bijzonder heftige rit.”


DS, 01-03-2025 (Ruud Goossens)