Andrée Dumon (1922-2025)
 

Ze hielp 1.100 mensen ontsnappen aan de nazi’s en was inspiratie voor “Allo ‘allo’: Belgische verzetsheldin Andrée Dumon overleden


Als tiener hielp de Brusselse Andrée Dumon tientallen geallieerde piloten te ontsnappen aan de nazi’s. Ze overleefde verschillende kampen en werd 102 jaar oud.


“Ik heb geen spijt”, zei Andrée Dumon in 2024 in de Canvas-documentaire Comète: vrouwen in het verzet over haar bewogen leven. “Het enige waar ik wél spijt van heb, is dat ik niet meer heb kunnen doen.” In december 1941 nam de toen 19-jarige Dumon een beslissing die haar leven zou bepalen: ze sloot zich aan bij de verzetsbeweging Comète. Die runde een ontsnappingsroute voor de bemanning van neergestorte geallieerde vliegtuigen. Dumon redde tientallen levens voor ze in augustus 1942 werd verraden en opgepakt. Ze was de laatste over*levende van het netwerk. Zondag overleed ze, 102 jaar oud.

Als dochter van een Brusselse arts en verpleegster bracht Dumon enkele jaren door in toenmalig Belgisch-Congo, later liep ze school aan het Koninklijk Atheneum in Ukkel. Dat bleek een kweekschool voor latere verzetsmensen: ook de drie jongens die in 1943 de bevrijdingsactie van het XX-ste konvooi vanuit Kazerne Dossin naar Auschwitz uitvoerden, leerden elkaar daar kennen. “Toen de oorlog werd verklaard, wilde ik maar één ding”, zei ze in de documentaire: “Iets doen tegen de Duitsers.”


Onschuldige koerier

Die kans kreeg ze al snel. Haar vader raakte vroeg in de oorlog betrokken bij het inlichtingennetwerk Luc-Marc, dat strategische informatie verzamelde en doorspeelde aan de geallieerden en de Belgische autoriteiten in Londen. Andrée fungeerde als koerier. Ze had een mooie glimlach en oogde een stuk jonger en onschuldiger dan ze was.

Onder de schuilnaam Nadine sloot ze zich aan bij Comète, dat was opgericht door haar 24-jarige stadsgenote Andrée – Dédée – de Jongh. Comète groeide snel uit tot een belangrijke ontsnappingsroute voor neergeschoten vliegtuigbemanningen, verzetslieden die gevaar liepen en geheim agenten. Er waren 2.000 mensen bij betrokken, onder wie veel jonge vrouwen, tussen 15 en 24 jaar. “Het bijzondere aan Comète was dat vrouwen de leiding hadden, het was een grassrootsbeweging”, zegt historicus Dany Neudt, bezieler van de vzw Helden van het verzet. “In door mannen geleide organisaties werden ze al snel in een dienende rol geduwd.”

De vaders van Dumon en De Jongh kenden elkaar: ze zaten samen in een netwerk van Belgische patriotten. “Het patriottisme leefde toen sterker,” aldus Neudt, “want het was de tweede keer in 22 jaar dat België werd bezet. De Jongh, een Schaarbeekse schooldirecteur, ging met zijn dochter en zijn leerlingen jaarlijks een krans neerleggen bij de monumenten van Gabrielle Petit en Edith Cavell, verzetsheldinnen uit de Eerste Wereldoorlog, die nog vers in het geheugen lag. Het waren inspiratiebronnen voor zowel De Jongh als Dumon.


Inspiratie voor ‘Allo ‘allo

Comète was een complexe organisatie: ze moesten onderduikadressen zoeken, valse identiteitspapieren en burgerkledij maken, voedselbonnen regelen, vluchters ondervragen om mogelijke Duitse infiltranten te onderscheppen. De tocht naar Engeland was lastig en gevaarlijk. Hij liep van Brussel via Parijs naar Bayonne. Vandaar ging het te voet – en bij nacht – de Pyreneeën over, om via San Sebastian of Bilbao naar Madrid en Gibraltar te reizen. Dumon werd gids op het traject Brussel-Parijs. Een hachelijke onderneming, de vluchters spraken doorgaans geen Frans en moesten zwijgen.

Dat de gidsen jonge vrouwen waren, was een voordeel: “Als het nodig was, konden we ons voordoen als koppeltje”, zei Dumon in de docu. En het viel minder op dan een man die mannen begeleidde. Als het bij controles mis dreigde te lopen, moest ze ad rem genoeg zijn om een smoes te verzinnen. Soms moest ze in Parijs achtervolgers afschudden, soms was er op een onderduikadres een razzia geweest. Jaren later vormde Comète de inspiratie voor de tv-reeks Secret army, gemaakt door de BBC en de toenmalige BRT, een serie die op haar beurt werd geparodieerd in ‘Allo ‘allo.

Alles bij elkaar hielp Comète 1.100 mensen ontsnappen. Maar de tol was hoog: 800 leden werden opgepakt, 216 van hen overleefden het niet. Dumon en haar ouders werden in 1942 opgepakt en van elkaar gescheiden. Ze werd afgeranseld en bedreigd, maar brak niet. Ze kreeg het Nacht und Nebel-statuut, gedoemd om te verdwijnen in de mist van de nazikampen.

Er volgde een martelgang via de gevangenissen van Trier, Keulen, Mesum, Zweibrücken en Essen, waar ze dwangarbeid verrichtte. Daarna werd ze overgebracht naar het concentratiekamp van Gross-Stehlitz, waar ze een mislukte ontsnappings*poging waagde. Verdere staties waren Ravensbrück en ten slotte Mauthausen. De reis daarnaartoe was een verschrikking: vier dagen in een veewagen zonder voedsel of water, tot ze in een maanverlichte winternacht door een sprookjesachtig landschap het laatste eind naar het kamp moest lopen.

In het boek Cruel crossing: escaping Hitler through the Pyrenees van Edward Stourton (2013) getuigde ze hoe ze dacht: “Ik ga nu liggen in de sneeuw, en dan zullen ze me neerschieten en dan zal het voorbij zijn.” Maar toen hoorde ze een stem, die aan haar moeder vertelde hoe ze was gestorven, en dat gaf haar moed. “Dat mag niet gebeuren”, zei ze tegen zichzelf. Haar vader overleed in een concentratiekamp, haar moeder zag ze pas terug op 1 mei 1945 in een Brussels station. Ze was uitgeteerd door ontbering en ziekte.

Dumon trouwde en kreeg twee kinderen. Jarenlang zweeg ze over haar verzetsverleden, een stilzwijgen dat ze pas verbrak toen ze de zeventig voorbij was. Ze ging spreken in scholen, nam deel aan debatten en televisieprogramma’s, schreef haar memoires. En ze hield contact met nabestaanden van de mensen die ze heeft helpen ontsnappen. “De nabestaanden van de mensen die via Comète zijn ontkomen aan de nazi’s trekken nog steeds ieder jaar over de Pyreneeën”, zegt Neudt. Een passend eerbetoon aan de mensen die hun leven waagden en niet mogen worden vergeten.


DS, 04-02-2025 (Veerle Vanden Bosch)