Noordpoolzee kan al voor 2030 ijsvrij zijn
 

Noordpoolzee kan al voor 2030 ijsvrij zijn, en dat is sneller dan we dachten


De Noordelijke IJszee zonder ijs? Dat kan binnen enkele jaren al, waarschuwen wetenschappers, als er maar genoeg warme winters volgen.


Een hagelwitte, eindeloze ijsmassa. Dat beeld van de Noordelijke IJszee zou de komende jaren een deuk kunnen krijgen. En het kan sneller gaan dan we dachten, waarschuwen wetenschappers.

De Noordelijke IJszee (de zee in het noordpoolgebied, ook wel Arctische Oceaan genoemd) kent een cyclus: in de winter groeit het ijs aan, in de zomer smelt een deel weer. Maar de opwarming van de aarde heeft de gang van zaken verstoord. Het smelten gaat harder, ieder decennium krimpt het ijs met 12 procent.

Het toekomstbeeld van een ijsvrije Noordpoolzee doemt op. Nu ja, ijsvrij: wetenschappers hanteren die term als we onder een grens van een miljoen vierkante kilometer ijs zakken. Het gemiddelde zomerse minimum aan Arctisch ijsoppervlak voor 1981-2010 bedraagt 6,3 miljoen vierkante kilometer. De laagste waarde werd in september 2012 opgetekend met 3,4 miljoen km². Ook dit jaar lag de oppervlakte in september met 4,3 miljoen km² flink onder het gemiddelde.

Wetenschappers maakten tot dusver prognoses over wanneer de zee een ijsvrije maand zou meemaken. Die gebeurtenis werd ergens in de jaren 30 van deze eeuw verwacht – in elk geval voor 2050.

Maar een Amerikaanse en een Zweedse onderzoeker vroegen zich af wanneer de eerste dag zich zal voordoen waarop het zover is. Zij gebruikten daarvoor meer dan 300 computersimulaties van verschillende klimaatmodellen, in uiteenlopende uitstootscenario’s. Daaruit leiden ze af dat de kans op een eerste ijsvrije dag het grootst is binnen negen tot twintig jaar.

De meest extreme simulaties situeerden die mijlpaal al binnen drie tot zes jaar, dus voor 2030. Daar zijn wel specifieke weersomstandigheden voor nodig. Zo is een opeenvolging van warmere seizoenen (herfst, winter en lente) gedurende drie jaar een voorwaarde. Dat zijn geen theoretische omstandigheden, in 2022 was dat al eens het geval. Niet zozeer een warme zomer vormt dan het probleem, maar veeleer een zachte winter die belet dat er voldoende ijs aangroeit.

De simulaties suggereren zelfs het exacte tijdstip waarop het kan gebeuren: ergens tussen 11 augustus en 9 september. De late zomer en specifiek september zijn klassiek de periodes waarop de massa noordpoolijs op haar kleinst is. Opmerkelijk is dat het in de ‘snelle’ simulaties niet bij die ene dag zou blijven. De ijsvrije periode zou meteen tussen de 11 en de 53 dagen duren.


IJsbeer en plankton

De modellen en de scenario’s geven heel brede uitkomsten. Sommige stellen zelfs geen enkele ijsvrije dag in het vooruitzicht tot 2100. Hoe meer de uitstoot van broeikasgassen teruggedraaid wordt en de opwarming beperkt, hoe later in de eeuw de ijsvrije dag valt. De bevindingen verschenen in Nature Communications.

Professor Frank Pattyn, glacioloog aan de ULB in Brussel, ziet het belang van de studie vooral in de boodschap dat een ijsvrije oceaan binnen enkele jaren al tot de mogelijkheden behoort. “Het betekent niet dat het snel zal gebeuren, het toont aan dat het kàn gebeuren”, reageert hij. “Dat is al zorgwekkend genoeg. De datum of het jaartal zijn van ondergeschikt belang.”

Hij wijst op de aanzienlijke gevolgen. “De scheepvaart zal wellicht blij zijn met een ijsvrije vaarroute tussen Europa en Azië. Maar het Arctische ecosysteem – zowel de ijsbeer als het plankton – zal er ernstig onder lijden.”

En dan zijn er nog de klimaatgevolgen, die we tot in ons land zullen ondervinden. Een ijszee met meer water dan ijs is een gevolg van de opwarming, maar werkt de klimaatverandering ook verder in de hand. Wit ijs kaatst meer zonlicht terug dan een donkerder wateroppervlak, dat meer warmte absorbeert. “Het zet een kettingreactie in gang”, zegt Pattyn.

Een warmer noordpoolgebied laat zich in heel het noordelijk halfrond voelen, ook bij ons. Het verkleint het temperatuurverschil tussen noordelijke en zuidelijke zones, wat de straalstroom doet verzwakken. Als die gaat kronkelen, ontstaat in zijn meanders meer ‘geblokkeerd’ weer. Hele delen van Europa krijgen dan met langdurige warmte en droogte te maken, de andere kant krijgt overvloedige neerslag over zich heen.

Die eerste ijsvrije dag zal meer een symbolisch dan een dramatisch moment zijn, schrijven de auteurs van de studie. “Het zal bewijzen hoezeer we de natuurlijke omgeving ingrijpend veranderd hebben door de uitstoot van broeikasgassen.”


DS, 04-12-2024 (Tom Ysebaert)