Expo stelt scherp op vals schoonheidsideaal op sociale media
 

Kies voor een positief zelfbeeld, post een onflatterende foto

Sociale media zijn een spiegel van de manier waarop we naar onze lichamen kijken. En dus verzamelden twee internetartiestes 270 foto’s die Instagram censureerde. Omdat ze te echt waren – lees: niet rijmen met het dominante schoonheidsideaal.

‘Ik heb serieus moet pleiten bij de Universiteit Hasselt om deze foto-expo erdoor te krijgen’, zegt curator Pieter Jan Valgaeren lachend wanneer hij ons binnenlaat in de oude gevangenis van de stad. Hier vestigde de universiteit enkele jaren geleden haar hoofdzetel. ‘De studenten die elke dag voorbijkomen zijn natuurlijk het gedroomde publiek voor avant-gardistische internetkunst’. Als ze hun blik tenminste even van het eigen smartphonescherm oprichten. In de traphal springt een plafondhoge foto in het oog, met daarop een behoorlijke bos schaamhaar. We begrijpen meteen waar de aanvankelijke terughoudendheid bij de universiteit vandaan komt. Al voelt het beeld ergens ook vertrouwd aan. In de nissen, die bewaard bleven na de renovatie van de oude gevangenis, kronkelen naakte vrouwenlichamen over een scherm achter tralies. Even verderop zien we een close-up van een mond vol speeksel, een gepiercete tepel, een knap naakt vrouwenlichaam met cellulitis en broeken en lakens met sporen van menstruatiebloed.
Stuk voor stuk zijn de geëxposeerde werken ooit gedeeld op Instagram – door vurige vrouwenactivistes, maar evengoed door nobele onbekenden. Stelselmatig verwijderde Instagram de foto’s, met de melding: ‘We verwijderden uw post, omdat die de richtlijnen van onze community niet volgt. Lees deze richtlijnen om te ontdekken welke soort posts zijn toegelaten. Help om Instagram veilig te houden.’

De ‘female gaze’

‘De vrouw achter het schaamhaar is de Amerikaanse kunstenares Molly Soda (29). Samen met de Zweedse Arvida Bystrom (26) – eveneens internetartieste, maar ook model en fotografe – stelde Soda een avant-gardistisch kunstboek samen met 270 gecensureerde foto’s. Die worden hier voor het eerst tentoongesteld. Pics or it didn’t happen heten het boek en de expo. Sinds enkele jaren doet deze slagzin de ronde op internetfora om zowat elke mogelijke claim hard te maken: je bent niet op reis geweest als er geen foto is gedeeld. Selfies na een concert of op de - boekenbeurs zijn de nieuwe handtekeningen geworden. De momenten die we delen moeten steeds uitzonderlijker worden. Ze hebben geen bestaansrecht als ze niet op foto of video staan. Een absurde logica die op korte tijd op grote schaal realiteit werd door de opkomst van sociale media, vooral bij millennials en digital natives. Die obsessie van hun generatie willen Soda en Bystrom doorprikken, op een ogenschijnlijk eenvoudige manier: door zelf de aandacht te trekken. Ze posten allebei geregeld expliciete beelden van hun lichaam zonder filter, met alle zichtbare imperfecties en zonder een pose aan te nemen die het lichaam beter doet uitkomen volgens een westers schoonheidsideaal. Het is de zogeheten female gaze die centraal staat in hun werk, niet de klassieke, traditionele en overheersende male gaze.

#FemaleGaze staat voor: realistisch, soms onbevallig, wrang of doorspekt met droge humor. Het begrip ontstond in de jaren 70, toen de Britse film- en mediaprofessor Laura Mulvey ontdekte dat vrouwen in films louter worden gepresenteerd als passieve objecten van mannelijke begeerte, in plaats van als zelfstandig denkende mensen. De cinematografische, mannelijke blik was volgens Mulvey zo dominant dat hij ook andere media-uitingen beïnvloedt, zoals reclame en tijdschriftcovers, en nu dus sociale media. De male gaze raakte zo vastgeroest in de beeldcultuur, dat ook vrouwen zichzelf zo zijn gaan bekijken ‘Dat juist die echte, waarheidsgetrouwe beelden verwijderd worden, vond ik tekenend voor deze tijd,’ vertelt Soda via Face time. ‘Arvida Bystrom sprak op haar - kanalen over gelijkaardige ervaringen. Dus bundelden we de krachten en stuurden we een open call de wereld in. De honderden ingezonden, aanvankelijk gecensureerde beelden vertelden alle eenzelfde verhaal.’

Door de gecensureerde beelden opnieuw naar buiten te brengen, zoeken Soda en Bystrom hun plaats op de dunne grens tussen kunst en activisme. Net als hun voorgangsters Frida Kahlo, Marina Abramovic en Cindy Sherman gebruiken zij het vrouwelijk lichaam in al zijn facetten om sociale normen in vraag te stellen. De beroemdste gebande foto uit het boek is die van de Indisch-Canadese internetbekendheid Rupi Kaur (26). Zij werd dankzij flinterdunne inspirerende quotes op Instagram een wereldwijde bestsellerauteur – door de 1,4 miljoen verkochte exemplaren van haar debuut krikte ze eigenhandig de verkoop cijfers van poëziebundels op.

De foto van Kaur, liggend op bed, in rugaanzicht, met een duidelijke menstruatievlek in het kruis van haar joggingbroek, werd tot twee keer toe verwijderd door Instagram. Het beeld ging viraal – in België dook het onder meer op bij socialemedia fenomenen als popster Angèle en Flo Windey, waarna Instagram zich excuseerde. Het beeld zou ‘per toeval’ zijn ver wijderd.

'Kim Kardashian ‘

Een gebrek aan cleanheid is een constante in de verwijderde beelden,’ zegt Soda. ‘Denk: iets vollere vrouwen, veel softpornografisch naakt, maar ook erg subtiele verwijzingen naar het vrouwelijk lichaam en seksualiteit, zoals een perzik die een slipje draagt, beenhaar of een cameltoe. Eigenlijk allemaal doodnormale dingen, maar ze werden door Instagram en veel gebruikers gerapporteerd als te aanvallend – of ze voelen het als te intiem aan. Nochtans ziet niemands lichaam er altijd goed uit.’
‘Neem nu de naaktfoto’s die Kim Kardashian afvuurt op haar miljoenen Instagram-volgers’, gaat Soda verder. ‘“Curves are beautiful” probeert ze te verkopen. Maar er is geen vetrol, bultje of haartje te bespeuren. De beelden zijn even expliciet als onze foto’s, maar ook extreem gestileerd. In die zin wijken ze niet af van de norm.

’ Westers perspectief ‘

Door Kardashians bekendheid zal Instagram die foto’s nooit als “pornografisch”, “expliciet”, of “onveilig” markeren. Hier spelen macht en invloed mee. Toch las ik ook hier commentaren als: “schaam je Kim, deze beelden zijn enkel voor je man bestemd”. Ik besef dat ik in een bubbel leef, die een kritisch nichepubliek bedient, want de meerderheid dicteert een conservatieve, paternalistische beeldcultuur.’ ‘En beeldcultuur is zeer bepalend voor de manier waarop de hele samenleving werkt’, gaat Soda verder. ‘Foto’s op sociale media zijn een spiegel voor de manier waarop we naar lichamen kijken. Daar komt vaak schaamte bij kijken. Welke vormen zijn aanvaardbaar? Hoeveel naakt is toegelaten? Ik, als Amerikaanse, heb daar een uitgesproken westers perspectief op. Ik groeide op met een blank vrouwbeeld in fotoshoptijden. Ik vind het fantastisch dat we dankzij het internet ook een beeld meekrijgen van andere types vrouwen, met een andere lichaamsbouw en eigenheid. Maar het is een illusie dat we de controle hebben over wat we delen en zien. Fake is het nieuwe normaal.’ ‘Pas op, ik ken ook mijn limieten. Van gewelddadige, haatdragende of racistische beelden blijf ik liever gespaard. Wij gaan dan ook geen gevecht aan met een app. Het zijn niet enkel algoritmes en artificiële intelligentie die de grenzen van het toelaatbare bepalen, ook gebruikers zelf rapporteren aanstootgevende beelden. Het boek en de expo zijn voor socialemediagebruikers vooral een uitnodiging om voor een positief zelfbeeld te kiezen.’

‘Pics or it didn’t happen’ , Oude Gevangenis, Hasselt: www.stadstriennale.be (http://www.stadstriennale.be)


Bron: De Standaard (http://www.standaard.be/cnt/dmf20180502_03494231)

Datum: 3 mei 2018

Mening: Dit artikel drukt ons met de neus op de feiten. We weten allemaal dat het leven geen ponykamp is. Toch doet ons Facebook- en Instagramprofiel de buitenwereld denken van wel. Daar post iedereen de hoogtepunten van hun leven. Het tripje naar de zon, de picknick in het park of een foto in de sneeuw. Iedereen is gelukkig, toch?

Neen! Niet iedereen is gelukkig! We posten alleen geen gewone, alledaagse foto's op ons profiel. Dat zou immers een deuk zijn in ons vals imago. De expo toont wat Instagram verwijdert nl. de doodnormale dingen in het leven. Ik vind het knap dat ze aan de bel rinkelen maar ik denk dat de bel niet gehoord zal worden. Daarvoor moet eerst ons schoonheidsideaal veranderen en dat zal niet snel gebeuren als het gevoed wordt door de sociale media zelf.