Hebben we nog wel partijen nodig?
 

Hebben we nog wel partijen nodig?


Het systeem van opvolgers in het parlement toont aan dat de partijen te veel macht hebben. Walter Zinzen hoopt op een partijvrije politiek.


Marc Hooghe, Marc Reynebeau en Luc Huyse hebben alle drie gelijk: de opeenstapeling van mandaten en bijbehorende vergoedingen die ons de jongste weken zo beroerd heeft, is een uitwas van de particratie. Van politieke partijen die de macht en de daaraan verbonden profijten onder elkaar verdelen, liefst in het verborgene, ver uit het zicht van de soevereine burger.

Luc Huyse gaat het verst: hij vindt dat de partijen de verkiezingen hebben gekaapt (DS 25 februari) . Zijn woorden waren nog niet koud of ze werden al door de feiten bevestigd. Elke Sleurs keerde terug naar het Vlaams Parlement. Ze was daar vervangen door een opvolger, die dus niet rechtstreeks verkozen was. Zuhal Demir verliet dan weer de Kamer om Sleurs op te volgen als staatssecretaris. Haar parlementszetel wordt nu ook bezet door zo’n opvolger.

Dit zijn geen uitzonderingen. Het is de regel. Verkozen parlementsleden die ontslag nemen, bijvoorbeeld omdat ze toetreden tot een regering, worden steevast vervangen door illustere onbekende opvolgers. Ere wie ere toekomt: Guy Verhofstadt heeft als premier geprobeerd het systeem van de opvolgers af te schaffen. Wat is immers meer voor de hand liggend dan de vertrekkende volksvertegenwoordiger te vervangen door de persoon die na hem op de lijst stond? Het is Verhofstadt niet gelukt. Want via de opvolgerslijsten kunnen de partijen autonomer bepalen wie in de parlementen terechtkomt, zonder al te veel tussenkomst van de kiezer. En dat privilege wilden ze zich niet laten ontfutselen.


Na de verzuiling

De partijen hebben dus niet alleen de verkiezingen maar ook de democratie gekaapt. Dat doet de vraag rijzen: moeten we niet naar een vorm van democratie zonder politieke partijen? Ons hele parlementaire systeem is, met partijen en al, ontstaan in de 19de eeuw. Tot diep in de 20ste eeuw hebben de partijen hun nut bewezen. Ze vertegenwoordigden grote groepen mensen in de maatschappij, van wie ze de belangen verdedigden. De arbeiders verenigden zich in de socialistische partij of traden toe tot de christendemocratie, die ook de belangen van kerk en godsdienst behartigde. Middenstanders opereerden dan weer onder de vlag van de liberalen.

Alle drie hebben ze ertoe bijgedragen dat de democratie functioneerde. Zonder politieke partijen en visionaire leiders zouden we vandaag niet de sociale zekerheid hebben die we nu een monument noemen. Maar passen partijen nog in de postindustriële samenleving van de 21ste eeuw? Het proletariaat is verdwenen, maar welke partij verdedigt en verenigt diegenen die behoren tot wat het precariaat wordt genoemd? Wat zijn nog de ideologische verschillen tussen de partijen? Alle aanbidden ze de weldaden van het neoliberalisme, behalve dan de PvdA. En vooral: de band tussen kiezers en partijen, die vroeger zo hecht was, is haast volledig weg. De grote meerderheid van de burgers voelt geen enkele behoefte meer om lid te worden van een partij. Dat geldt zelfs voor nieuwkomers zoals Groen. (De N-VA en Vlaams Belang zijn de voortzetting van het politieke Vlaams-nationalisme dat al meer dan een eeuw oud is. Echt ‘nieuw’ zijn ze dus niet. En zelfs N-VA heeft betrekkelijk weinig leden). Gevolg: de kiezer is ‘wispelturig’ geworden en de partijen zijn verworden tot bastions waarvan de macht niet meer democratisch gelegitimeerd is. We weten nu waartoe dit geleid heeft.


Facebookgrondwet

Het ontbreekt niet aan ideeën om onze democratie op een nieuwe leest te schoeien. David Van Reybrouck bijvoorbeeld wil de verkiezingen afschaffen en onze bestuurders door loting laten aanwijzen. Zijn we meteen ook van de particratie af. Anderen zien heil in het internet en de sociale media. IJsland levert een mooi voorbeeld op van een combinatie van de twee. Vijfentwintig door loting aangewezen mensen stelden in 2012 een nieuwe grondwet op, waaraan de hele bevolking via Facebook kon meeschrijven. Kwam geen partij aan te pas. De nieuwe constitutie werd met grote meerderheid goedgekeurd in een referendum. Maar: de opkomst bedroeg minder dan de helft. De volmaaktheid is niet van deze wereld.

Zou het niettemin al geen grote stap vooruit zijn als we met zijn allen gingen nadenken en debatteren over manieren om onze met bloed en tranen bevochten democratische verworvenheden los te weken uit de klauwen van eigengereide, autocratische, machtsgeile partijbonzen, die ook nog eens slechte bestuurders zijn? En mag dit ook een oproep zijn tot die politici, over wie we de afgelopen tijd niets hebben gehoord: de competente, hard werkende mensen die het particratische juk al evenzeer beu zijn?



DS, 03-03-2017 (Walter Zinzen)