De geest van Karl Popper
 

De brug ophalen is niet de oplossing


Het gaat niet meer over de tegenstelling tussen links en rechts, het gaat over open versus gesloten. En jammer genoeg zit de open samenleving zwaar in het defensief, stelt Maurits Vande Reyde vast.


Het is de schuld van links. Het is de schuld van rechts. Het is de schuld van de wetgeving. Ziedaar, een samenvatting van het diepgravende racismedebat afgelopen week. De overtuiging dat de samenleving ontwricht raakt, van terreurdreiging tot onversneden racisme, deed politici teruggrijpen naar de meest primaire tegenstellingen. Helaas bestaan die enkel nog in de Wetstraatbubbel.

Want het gaat al lang niet meer over links of rechts. The Economist schreef het in een fel gedeeld stuk vorige week: ‘It’s open versus closed, stupid.’ Dat is de nieuwe breuklijn waarlangs we nu met onze essays, snelle opiniestukken en Facebookdrek naar elkaar smijten. Zij die denken dat slechte dingen weggaan als je de deur sluit, en zij die het moeilijkere pad van een open systeem willen bewandelen.

Vanuit democratisch oogpunt zijn beiden legitiem. Groot probleem is dat de gesloten types amper weerwerk krijgen. Weinig mensen lijken het nog te willen opnemen voor het volledige vrije maatschappijmodel dat tot voor kort nog amper gecontesteerd werd. Vrij verkeer? Ja goed, maar dan wel niet voor personen. Migratie voordelig? Openers denken van wel, maar durven het niet meer te zeggen. Groen- fractieleider Kristof Calvo reageerde bijvoorbeeld fel toen hij ervan beschuldigd werd voor open grenzen te pleiten. ‘Niemand wil dat!’ klonk het typerend. Hij heeft helaas gelijk. Het is een taboe. Iets smerigs. Het nieuwe politieke incorrect, zoals De Correspondent opmerkte. Niet langer meer dat na te streven ideaal: wellicht nooit helemaal haalbaar maar zeker niets om bang voor te zijn. Het terreurklimaat heeft de open-zijde gemuilkorfd.


De voordelen van migratie

Volgens mij heeft dat veel te maken met de grote ruis die rond het begrip van een open samenleving hangt. Tegenstanders duwen ons te makkelijk in de hoek van naïeve believers, of het nu over vrije handel (tegenstand langs linkerzijde), ethische keuzes (tegenstand uit conservatieve hoek) of de voordelen van migratie (tegenstand van overal) gaat. De essentie ligt nochtans veel dieper.

Een open samenleving onderscheidt zich in het feit dat individuen niet vastgeroest zitten in een toegewezen sociale status, gebaseerd op zaken als familiebanden, etniciteit, geslacht, nationaliteit of religie. In een open systeem mogen die niet definiërend zijn. Karl Popper beschrijft die sociale grondslag in The open society and its enemies. Daarin zet hij zich af tegen totalitaire en gesloten modellen. Van de clash der beschavingen in de Griekse oudheid tot marxisme en fascisme.

In open systemen is verandering mogelijk. De lotsbestemming van elk individu is ongedefinieerd. Merite en verantwoordelijkheid zijn doorslaggevend, niet afkomst of herkomst. Daaruit vloeien alle zaken die ons tot voor kort zo dierbaar leken. Meningsvrijheid, flexibele arbeid, de voordelen van een open economie en de vrije keuze tussen Geert Hoste of *Michael Van Peel. Alles staat plots onder druk. Ze zijn er wel, moedige beleidsmakers die doorheen de storm wacht houden op de verdedigingslinies. Patrick Dewael, Imade Annouri en het wonderbare Mechelen van Bart Somers, om er maar een paar te noemen. Ze moeten het doen met een pak minder intellectuele bijval, likes en shares dan al wie de brug wil ophalen.


Tribalisme en isolationisme

Karl Popper kantte zich tegen tot wat hij noemde ‘de geest van het tribalisme’, die doorheen de geschiedenis steeds weerkeert. Bij Plato, over de feodale standenmaatschappij in de Middeleeuwen tot het Franse Ancien Régime.

Niet toevallig schreef hij het allemaal als vluchteling tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het was een noodkreet van iemand die leefde in een samenleving op een keerpunt. Iemand die vreesde dat het weer voor enkele generaties verbrod zou worden.

Mocht Popper vandaag nog leven, hij kroop ongetwijfeld opnieuw in de pen. De geest van het tribalisme is anno 2016 terug, de open samenleving in het defensief. Burgers in het Verenigd Koninkrijk besloten om de meest succesvolle economische samenwerking uit de geschiedenis te verlaten. In Amerika klinken nostalgische echo’s van isolationalisme door in de retoriek van beide presidentskandidaten. En in ons land is het zoeken naar mensen die het brede pakket van een open samenleving consequent verdedigen in een tijdsgewricht waarin dit meer dan ooit nodig is.

Daardoor staan de empirisch bewezen voordelen van onder meer vrije handel en migratie onder druk. Het minder empirisch bewezen ideaal dat mensen met verschillende overtuigingen naast elkaar kunnen bestaan helaas ook. Open samenlevers houden er daarom beter mee op zich moe te maken in een uitputtingsslag van links tegen rechts. De geest van Popper weer tot leven brengen is veel belangrijker.


DS, 09-08-2016 (Maurits Vande Reyde)