Hoe groter een samenleving, hoe groter haar god
 

Godsdienst zou instrumenteel zijn geweest om ons sociaal gedrag te sturen.

Geloof in grote goden die de mensheid sturen is van groot belang geweest om de samenwerking tussen de mensen te smeren; anders waren onze samenlevingen ten onder gegaan aan geweld en individualisme. Zonder 'bovennatuurlijke bijsturing' hadden wij nooit de wereld veroverd. 'Alwetende goden zien je overal en kunnen zelfs in je geest kijken, waardoor ze uiterst efficiënt zijn om sociale normen op te leggen', poneerde een wetenschapper onlangs in het topvakblad Science.

Omdat gemeenschappen met moraliserende goden die gedrag voorschrijven succesvoller waren dan gemeenschappen zonder religieus glijmiddel, werd godsdienst een universeel verschijnsel. Er wordt ondertussen zelfs gedacht dat onze voorouders tempels bouwden voor ze aan de eerste steden toe waren. In kleine gemeenschappen, zoals moderne jagers-verzamelaars, kunnen alle leden elkaar in het oog houden, maar in grote gemeenschappen is dat niet meer mogelijk en moet het opperwezen een oogje in het zeil houden.

Er zijn voorbeelden van herdersstammen in Oost-Afrika die nog in hun eigen kleine goden geloofden, maar van zodra ze in grote problemen kwamen collectief overschakelden naar een grote godsdienst (de islam), waarna ze het weer beter deden, onder meer omdat ze van een groter netwerk konden profiteren. Zo werden godsdienst en economie aan elkaar gekoppeld.

Tenminste, dat is de theorie. 'Het is gemakkelijk gezegd dat godsdienst een cultureel-evolutionaire basis had, maar het is veel minder makkelijk om het te bewijzen', beweren sommige wetenschappers, die godsdienst blijven beschouwen als een eenvoudig neveneffect van de weinig rationele manier waarop onze hersenen opereren.

Een recente studie in Social Cognitive and Affective Neuroscience toonde aan dat geloof in God kan worden uitgeschakeld - of op zijn minst sterk verminderd - door magnetische energie in de hersenen los te laten (op dezelfde manier konden ook vooroordelen ten opzichte van migranten worden uitgeschakeld). De magnetische golven legden selectief bepaalde zones van de hersenen lam.

De zone die specifiek geviseerd werd, was eerder gelinkt aan reacties op vrij elementaire bedreigingen. Blijkbaar raakt ze gekoppeld aan ideologische overtuigingen als mensen in de problemen komen - iets wat in het dagelijkse leven regelmatig wordt gezien: mensen krijgen een opstoot van religieuze gevoelens als ze gaan sterven of in nood zijn. Dezelfde mentale machinerie die ons concrete gevaren doet vermijden, doet ons geloven in een god of afkeer ontwikkelen van anderen die onze ideologie in gevaar zouden kunnen brengen.

Bron: www.knack.be
----
Mening: Godsdienst is zeker en vast doorheen de geschiedenis (en zelfs nu nog) gebruikt als een sturend medium maar ik vind dat we godsdienst niet louter mogen reduceren tot een machtsinstrument. En zelfs wanneer we dit toch doen, vind ik zo'n vorm van surveillance nog lang niet zo slecht. Ik lees regelmatig wel zelfingenomen atheïsten bij hoog en laag beweren hoe ridicuul het is dat mensen 'verhaaltjes' nodig hebben om grip te kunnen hebben op een rendabele moraal. Vaak vermoed ik dan dat wij ons eigen moreel besef en integriteit overschatten, dat wij als mensen van nature een vorm van controle en leidraad nodig hebben. Een christen kan hiervoor teruggrijpen naar de bijbel, een atheïst naar de grondwet. Liefst grijpt de christen ook terug naar de wet want ook zij moeten stoppen voor een rood licht met hun zelfgebouwde ark.

Uiteindelijk overstijgt religie ook wel de reductie tot toezichthouder, gelovigen maken zich religie eigen en maken zich vrij van externe benauwing. Althans in theorie.

Het overstappen naar grotere religies (zoals het artikel aanhaalt) lijkt me zelf minder te wijten aan het feit dat ze kunnen genieten van een groter netwerk maar eerder omdat grote religies vaak meerdere 'antwoorden' bieden. Kleine religies ontstaan in kleine gemeenschappen en hun boodschap blijft beperkt tot de levensvragen van die kleine gemeenschap. Wanneer de wereld voor hen groter wordt, biedt hun godsdienst niet langer meer al de antwoorden.
Denk ik.

De wetenschappelijke benadering van religie en het brein is wel interessant om te lezen. Al vrees ik meer dat dit weer gewoon omgevormd gaat worden door provocerende atheïsten onder het mom van 'er is een deeltje in je hersenen dat er verantwoordelijk voor is dus God bestaat niet'. Voor mij verandert het althans niets.