Hoe bespoedig je de exit van de Russische president?
 

Neem Poetin in de tang


Vladimir Poetin moet dringend een halt worden toegeroepen, vindt Timothy Garton Ash, en hij zegt er meteen bij hoe dat moet gebeuren: de VS moeten Oekraïne defensief bewapenen, de EU moet de economische sancties opdrijven, en last but not least: de propagandamachine van het Kremlin moet tegengewicht krijgen.


Vladimir Poetin is de Milosevic van de voormalige Sovjet-Unie: even slecht, maar een pak forser. Achter een rookgordijn van leugens heeft hij zichzelf opnieuw opgejut om in het oosten van Oekraïne een marionettenstaat te grondvesten. In de haven van Marioepol aan de Zwarte Zee worden onschuldige burgers gedood. In het belegerde Debaltseve schept een vrouw water uit een enorme straatplas. Het puin dat ooit de luchthaven van Donetsk was, doet denken aan scènes uit het geteisterde Syrië. Het gewapende conflict kostte al het leven aan zo’n 5.000 mensen en meer dan 500.000 zijn ontheemd. Als we iets van onze geschiedenis hebben geleerd, moeten we nu Poetin een halt toeroepen. Maar hoe?

Finaal zal er een onderhandelde oplossing moeten komen. Bondskanselier Merkel doet er goed aan om het te blijven proberen met diplomatieke middelen. Ooit zal de diplomatie weer haar werk kunnen doen, maar niet vandaag.

We moeten de economische sancties tegen het regime van Poetin opvoeren. In combinatie met de gekelderde olieprijs hebben ze nu al een aanzienlijk effect op de Russische economie. Ondanks een kleine stoorzender met de nieuwe Griekse regering, is de EU vorige week eensgezind gebleven over de uitbreiding van de sancties. Zal dat het gevoel niet aanwakkeren dat Rusland vindt dat het van alle kanten belaagd wordt? Tuurlijk wel, maar met zijn nationalistische, anti-westerse propaganda stookt het Poetin-regime al geruime tijd dat gevoel zelf aan. Mocht er geen bedreiging zijn, de Russische televisie zou ze wel verzinnen.


Zonder taboe

Net als Milosevic is Poetin bereid om zonder enig taboe elk middel te gebruiken dat hij tot zijn beschikking heeft. In zijn oorlog tegen het Westen heeft hij al een en ander uitgeprobeerd: zwaar militair materieel, chantage met energietoevoer, cyberaanvallen, propaganda via gesofisticeerde, stevig gefinancierde zendstations, geheime operaties, lobbypraktijken in de hoofdsteden van de EU en, niet te vergeten, Russische bommenwerpers die boven het Kanaal kwamen rondneuzen met hun transponders uitgeschakeld waardoor ze gewone vluchten van en naar Frankrijk mogelijk in gevaar konden brengen.

Er is een Pools gezegde dat je grofweg kunt vertalen als ‘wij spelen schaak met hen, zij spelen kontje-schop met ons’. (Dupniak, of kontje-schop, is een Pools spel waarbij mensen proberen te raden wie hen langs achteren geschopt heeft.) Dit is precies het probleem van het democratische Westen in het algemeen en de trage, multinationale EU in het bijzonder. Dat werd onlangs nog eens bewezen met een rampzalig onrealistisch schaakdocument over de strategie ten aanzien van Rusland, dat was opgesteld voor Federica Mogherini, de nieuwe Europese gezant voor het Buitenlands Beleid van de EU.

Op het einde van de rit zal Poetin verliezen. De mensen die het meest onder zijn redeloosheid zullen lijden zijn de Russen zelf, niet het minst de bevolking van de Krim en Oost-Oekraïne. Maar voor behendige, meedogenloze dictators van grote, goed bewapende, psychisch gekneusde landen met veel natuurlijke rijkdommen kan die rit behoorlijk lang duren. Alvorens hij ooit het toneel verlaat, zal de Donets-rivier veel bloed en tranen hebben moeten slikken.

Het is dus een uitdaging om die tijd te verkorten en een einde te maken aan de chaos. Daarom heeft Oekraïne moderne defensieve wapens nodig om weerstand te kunnen bieden aan de moderne aanvalswapens van Rusland. Onder impuls van John McCain heeft het Amerikaanse Congres een Ukraine Freedom Support Act goedgekeurd, die geld vrijmaakt voor de levering van militair materieel aan Oekraïne. Het is nu aan president Obama om de timing en de inhoud van die leveringen vast te leggen. In een rapport heeft een groep – met onder meer Ivo Daalder, een voormalige Amerikaanse ambassadeur bij de Navo, en Strobe Talbott, oudgediende als Rusland-expert – het materieel opgesomd dat Oekraïne nodig heeft: ‘gevechtseenheden met radars om langeafstandsraketten te lokaliseren, onbemande vliegtuigen (UAV’s), elektronische verdedingsapparatuur tegen aanvallende UAV’s, beveiligde communicatieapparatuur, gepantserde Humvees en medisch materiaal.’

Een onderhandelde oplossing zal alleen mogelijk zijn nadat het Oekraïense leger een Russische aanval tot stilstand heeft weten te brengen. Soms kun je geweren alleen met geweren doen zwijgen. Zullen al die wapenleveringen de Russische omsingelingsparanoia dan niet nog meer voeden? Ja, maar Poetin doet zelf niet anders dan die paranoia aanzwengelen en hij laat zich daarbij niet tegenhouden door de feiten. Onlangs zei hij tegen studenten in Sint-Petersburg dat het Oekraïense leger ‘geen leger is, maar een vreemdelingenlegioen, in dit geval een vreemdelingenlegioen van de Navo’.

Over dergelijke militaire leveringen zou de EU het nooit eens raken. Als er dan al iets geleverd zou worden, dan zou dat moeten gebeuren door afzonderlijke landen. Dit doet terugdenken aan de sneer van weleer dat ‘Amerika zal koken en Europa wel zal afwassen’, maar toch valt er iets voor te zeggen dat de VS het gros van het militaire materieel leveren. Ze hebben het beste pakket, zijn waarschijnlijk het best in staat om toe te zien op het gebruik ervan en ze zijn minder kwetsbaar voor bilaterale sancties op het gebied van economie of energietoevoer. De Europese landen en Canada kunnen instaan voor andere soorten van beveiliging, zoals gepantserde voertuigen voor de waarnemers en ondersteuning voor politie en gendarmerie (iets wat de Europeanen goed hebben gedaan in het voormalige Joegoslavië).

Op die manier zou de verdeling van de lasten redelijk billijk zijn. De Europese economieën ondervinden de grootste hinder van de sancties omdat ze meer handel drijven met Rusland en er meer investeringen hebben. En als Oekraïne overeind blijft zullen ze een groot deel van de economische steun leveren die het nodig zal hebben.


Tanks en televisie

Er is nog een ander terrein waarop Europa meer zou kunnen doen. Omroepmedia worden doorgaans bij de soft power gerekend, maar voor Poetin zijn ze net zo belangrijk als zijn T-80-tanks. Hij heeft er zwaar in geïnvesteerd. Hij heeft de televisie gebruikt om zijn eigen verhaal op te dringen aan Russischtaligen, niet alleen in Rusland zelf maar ook in Oost-Oekraïne en de Russischsprekende minderheden in de Baltische staten. Het is een verhaal van een sociaal-conservatief, trots en krijgshaftig Rusland dat wordt bedreigd door fascisten in Kiev, door een expansionistische Navo en door een decadente EU. Vorig jaar zat een Ruslandkenner uit mijn kennissenkring naakt en op zijn gemak in een heet waterbad ergens in Moskou met een vriend van hem. Na het gebruikelijke aantal vodka’s vroeg de hoog opgeleide Rus hem onbevangen: ‘Zeg eens eerlijk, waarom steun je de fascisten in Kiev?’

Op die vernuftige propaganda moeten we niet reageren met eigen leugens, maar met betrouwbare informatie en een scrupuleus samengesteld scala van verschillende standpunten.Als er ooit mensen zijn geweest die nood hebben aan accurate, eerlijke en evenwichtige informatie, dan zijn het wel de Russen en Oekraïners van vandaag.

Niets van wat tegen Poetin wordt ondernomen zal hem morgen al stoppen, maar ooit zal het resultaat boeken. Dictators winnen op de korte termijn, democratieën op de lange.

Dit is een bewerkte versie van de bijdrage die maandag verscheen in onder meer The Guardian.


DS, 07-02-2015 (Timothy Garton Ash)