Migratie zonder taboes
 

Migratie zonder taboes

Paul Collier, Exodus. Hoe migratie onze wereld verandert, Het Spectrum, 290 blz.


Iedereen is van de wereld en de wereld is van iedereen, zo luidt het credo van The Scene. In zijn pessimistische migratieboek Exodus suggereert Oxford-econoom Paul Collier om daar nog eens grondig over na te denken.


In zijn memoires, Jeugd, beschrijft Ernest Claes hoe boerenjongens op het perron in het station van Zichem afscheid namen om een nieuw leven te beginnen in Sjarelerooi. Bij de achterblijvers wekten ze afkeer omdat ze in de industriewijken hun ‘Kempische eenvoudigheid en voorvaderlijk geloof’ zouden gaan verliezen. En na aankomst in Charleroi wachtte hen nog meer aversie. Samenhokkend in concentratiewijken boezemden ze de Carolo’s angst in. ‘Ze genoten er de treurige faam de brutaalste en gevaarlijkste vechtersbazen te zijn’, schrijft Claes.

Een goede eeuw later blijven migranten over de hele wereld heftige emoties oproepen. Deze vaststelling zette Paul Collier aan het schrijven van Exodus, een feitelijke analyse van massamigratie waarmee hij het vergiftigde debat opnieuw wil voeden met inhoud en rede. We schieten niet op met de algemene vraag of migratie goed dan wel slecht is, stelt Collier. Het gaat erom na te gaan welke specifieke impact migratie heeft op de landen van herkomst, op de landen van aankomst, op de migranten zelf. Noem het een kosten-batenanalyse, zonder politieke taboes. Paul Collier is niet toevallig hoogleraar economie aan de universiteit van Oxford. In zijn vaak geprezen Eén miljard achterblijvers over de allerarmsten van deze planeet maakte hij ook al graag de rekening, al is Collier geen eendimensionale centeneconoom.


Duurzaam beleid

Exodus is het vervolg op Eén miljard achterblijvers. Immers, grote ongelijkheid blijft de belangrijkste motor van migratie. Het wrange is dat massale migratie uit arme landen die kloof nog uitdiept, betoogt Collier. Voor de landen van oorsprong betekent het vertrek van de emigranten vaak een verdere verarming, vooral bij kleine naties. De uitschieter is Haïti, waar 85 procent van de opgeleiden geëmigreerd is.

Voor de landen van aankomst acht Collier alleen een strikt beperkte, ‘gezonde’ immigratie positief. Een massale, gebrekkig gecontroleerde instroom, zoals momenteel in Groot-Brittannië of Europa, werkt ontwrichtend. In de meeste gemeenschappen is een grote diversiteit het grootste deel van de geschiedenis een nadeel geweest, concludeert hij. Vandaag heeft ongeveer een kwart van de kinderen die in Groot-Brittannië geboren worden een moeder van buitenlandse origine.

Collier wijst daarbij op de kwetsbaarheid van onze sociale voorzieningen, een zorg die ook Paul Scheffer deelt in Het land van aankomst, dat andere grote migratieboek. ‘De meeste mensen die zichzelf als progressief beschouwen, willen een multiculturalisme gecombineerd met snelle migratie en ruime sociale uitkeringen’, schrijft Collier. ‘Dat beleid is niet duurzaam.’ Vooral deze sociale kost van migratie acht Collier onaanvaardbaar hoog. In zijn argumentatie echoot luid de Belgische situatie. Zo is bijna negentig procent van de leefloners bij het Antwerpse OCMW van allochtone origine.


Frans vakantiedorp

Voor wie er nog aan twijfelt: Exodus is de balans van een ontnuchterde links-liberaal die, naar eigen zeggen, steeds meer moeite had met de morele migratiedogma’s die gelden in weldenkende kringen. Ook hier doet Collier aan Scheffer denken, maar hij gaat verder in zijn aanbevelingen voor een nieuw migratiebeleid. Zo pleit hij voor de opheffing van het recht op gezinshereniging en wil hij oorlogsvluchtelingen terugsturen wanneer de situatie in hun thuisland weer veilig is.

Met Exodus mengt Collier zich ook in de discussie over nationale identiteit. Hij verwerpt de idee dat moderne westerse samenlevingen een postnationale toekomst moeten huldigen, zoals Europese federalisten in Straatsburg en Brussel voorhouden. Net dankzij hun duidelijke nationale identiteit zijn onze westerse democratieën dermate succesvol geworden dat veel migranten erbij willen horen, betoogt Collier. In dit opzicht is het verdeelde België een uitzonderlijk geval. Met verbazing vertelt Collier het verhaal van een bevriende Belgische ambassadeur die zich voor geen centimeter Belgisch, Vlaams of Waals voelt. De zelfverklaarde wereldburger voelt zich alleen thuis in zijn Franse vakantiedorp.

Paul Collier stamt zelf uit een familie met een turbulente migratiegeschiedenis. Zijn grootvader Karl Hellenschmidt emigreerde van het verarmde Duitse dorp Ernsbach naar de Noord-Engelse industriestad Bradford, destijds een van de welvarendste steden in Europa. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd zijn winkeltje in Little Germany aangevallen door een uitzinnige meute Britten, waarna hij als buitenlandse vijand achter de tralies terechtkwam. Grootmoeder bezweek aan een depressie. Twintig jaar later was het weer oorlog en liet zijn vader Karl Hellenschmidt junior zijn naam veranderen in Charles Collier. Misschien verklaart dit persoonlijke verhaal een merkwaardige tweespalt in Exodus: Collier schrijft met veel empathie en warmte over migranten, terwijl zijn visie op de maatschappelijke gevolgen van migratie bepaald somber is.


Migrantenparadijs

Exodus leert ten slotte dat migratie en haar gevolgen geen universele, ijzeren wetten kent. Daarmee relativeert Collier ook graag zijn eigen bevindingen. Japan en Dubai behoren allebei tot de rijkste landen ter wereld, maar daar vallen geen inzichten over migratie uit te halen: Japan laat geen migranten toe, terwijl de bevolking van Dubai voor 95 procent uit buitenlanders bestaat.

Afrikaanse landen als Kaapverdië en Eritrea (een failed state) zijn op bestuurlijk vlak elkaars tegenpool, maar kennen een vergelijkbaar grote diaspora van hun burgers. Bovendien beleven samenlevingen hun bloeitijd en verval, los van migratiebewegingen: zo is Ernsbach vandaag veel rijker dan het teloorgegane migrantenparadijs Bradford. Het is een vaststelling die grootvader Collier had doen duizelen.


DS, 24-01-2015 (Pascal Verbeken)