Mediafront tegen nieuwe spelling
 

'Als ze maar niet 'hij bedoeld' schrijven'


Media komen in actie tegen de ,,overbodige en ongewenste'' spellingsherziening van 2005. Ook de Taaladviesdienst van Onze Taal ondervindt de nodige problemen met koppeltekens, streepjes en de tussen-n.


ROTTERDAM, 17 DEC. Volgens het nieuwe Groene Boekje hangt het van nogal wat factoren af of samengestelde woorden, zoals 'sociaaleconomisch', aan elkaar of met een streepje moeten. Als je de twee delen ook kunt omdraaien, moet er een streepje tussen zoals bij sociaal-cultureel. Maar het is 'sociaalpsychologisch', omdat dit 'volgens de sociale psychologie' betekent - niet 'sociaal én psychologisch'.

,,Het is noodzakelijk geworden om deze termen te gaan interpreteren'', zegt taaladviseur Roos de Bruyn van het Genootschap Onze Taal. Zo kreeg zij laatst de vraag hoe je 'semantisch-pragmatisch' schrijft. ,,Dan moet ik opzoeken of 'semantische pragmatiek' een bestaand begrip is en mezelf de vraag stellen of je de samenstellende delen ook kunt omdraaien. Dat kost me veel tijd.'' Het is er niet eenvoudiger op geworden, zegt De Bruyn. ,,De Taaladviesdienst weet veel van taal, maar bijvoorbeeld lang niet alles van wetenschappelijke termen.''

De invoering van de nieuwe spelling, twee maanden geleden, leidde in het begin tot veel commotie. 'Ideeëloos', kopte NRC Handelsblad op 18 oktober in het hoofdartikel, waarmee de krant zowel de spelling van dat woord als de gehele spellingsherziening bekritiseerde. Er was één regelwijziging, de zogenoemde 'paardenbloem'-wijziging, waardoor samenstellingen met een dierennaam als eerste en een plantkundige aanduiding als tweede deel voortaan wel een tussen-n krijgen. De meeste tegen de veranderingen gekante taalgebruikers maakten zich druk over de veranderde spelling van bepaalde woorden. De één had grote moeite met appel (voorheen appèl), de ander struikelde over Eskimo (was eskimo).

,,De nieuwe spellingwijzigingen zijn overbodig en ongewenst'', schreef NRC Handelsblad in het bewuste hoofdartikel. De krant vond toen dat het te laat was om er nog iets tegen te doen. De meeste mensen leken zich toch bij de nieuwe spelling neer te gaan leggen. Maar met een door diverse media ondersteunde actie hoopt de Volkskrant nu alsnog het tij te keren en het kabinet over te halen om de wijzigingen terug te draaien.

Er is veel kritiek geweest op de Werkgroep Spelling van de Taalunie, de instantie die de voorstellen voor spellingwijziging ter goedkeuring voorlegt aan het Comité van Ministers. Toch zijn zelfs de felste tegenstanders van de herziening het erover eens dat de gelijkschakeling van het Groene Boekje en de woordenboeken van Van Dale een vooruitgang is. Ook de woordenboeken zelf zijn daar content mee, zegt Rik Schutz, uitgever bij Van Dale. Sinds Van Dale tien jaar geleden besloot op sommige punten van de officiële spelling af te wijken, heerste er volgens Schutz ontevredenheid, zowel bij Van Dale, de Taalunie als bij taalgebruikers. Om onenigheid te voorkomen mocht Van Dale bij de totstandkoming van de spelling van 2005 al in een vroeg stadium meepraten. Over alle bezwaren werd gepraat, genoeg reden voor Van Dale om akkoord te gaan met de integrale opname van de door het Groene Boekje voorgeschreven spellingwijzigingen.

Bij Van Dale is de discussie over de nieuwe spelling een gepasseerd station. Wij horen vaak dat je 'niet aan de taal mag peuteren', zegt Schutz. ,,Maar je kunt het ook van de andere kant bekijken: zo is de belachelijke tussen-n-regeling bij plant-diercombinaties nu afgeschaft.'' De uitgever van Van Dale noemt andere veranderingen ten opzichte van 1995 ,,minimaal en marginaal, de moeite van het discussiëren niet waard''. Volgens Schutz komt er op een gemiddelde krantenpagina niet één woord voor dat recentelijk van spelling is veranderd.

De actievoerende media zijn voor één gelijkvormige spelling voor iedereen, maar niet in deze versie. ,,We zouden minder herkenbaar kunnen worden als we er een afwijkende spelling op nahouden'', zegt hoofdredacteur Folkert Jensma van NRC Handelsblad. ,,Als we te veel van de spellingchecker afwijken, zullen onze archieven minder goed te doorzoeken zijn. Maar als zoveel mogelijk media zich niet aan de nieuwe spelling gaan houden, keert de wal misschien het schip.''

Jensma noemt het terug laten draaien van de spellingwijzigingen ,,politiek ingewikkeld'', omdat ook twee Vlaamse ministers meebeslissen over de invoering van een nieuwe spelling. ,,In Vlaanderen zijn ze meer gespitst op taalpolitiek.'' Adjunct-hoofdredacteur Suzanne Weusten van de Volkskrant heeft nog geen idee of de actie effect heeft. Taaladviseur Roos de Bruyn vindt ondanks de problemen dat de nieuwe regels moeten worden gerelativeerd. ,,Als iemand foutief 'tiensecondenlijm' schrijft, met een onterechte tussen-n, dan val ik daar absoluut niet over. Het is veel belangrijker dat taalgebruikers voorkomen dat ze 'hij bedoeld' schrijven.''


NRC, 17 december 2005

'Rebellie tegen spellingsregels komt te laat'

(Novum) - Het verzet van verscheidene media tegen de nieuwe spellingsregels komt te laat. De wijzigingen zijn bekrachtigd in het nieuwe Groene Boekje en worden niet teruggedraaid. Dat zei voorzitter Maarten van den Toorn van de Werkgroep Spelling van de Taaladviescommissie zaterdag voor Radio 1. "Rebellie tegen de nieuwe spelling is een gepasseerd station."

Van den Toorn vindt het verzet van de media 'wat overdreven'. Hij wijst erop dat tegen spellingswijzigingen 'altijd' tegenstand is geweest. "Maar het went snel. Het lijkt mij allemaal niet zo'n groot probleem." Een boycot van de nieuwe spellingsregels vindt Van den Toorn 'onverstandig', omdat 'op den duur de communicatie wordt verstoord als verschillende spellingen worden toegepast'.

Redacties van kranten als de Volkskrant, NRC Handelsblad en Trouw missen de logica achter de wijzigingen en vinden de spellingshervorming 'verwarrend' en 'onwerkbaar'. De actievoerders hebben een boycot van de nieuwe spelling afgekondigd en zien het liefst dat de veranderingen worden teruggedraaid. De wijzigingen zijn vastgelegd in het Groene Boekje, dat sinds half oktober in de winkels ligt. De nieuwe spelling gaat officieel op 1 augustus in.

trouw.nl

Geen front Vlaamse kwaliteitskranten tegen nieuwe spelling


(Belga) De Vlaamse kwaliteitskranten hebben begrip voor de houding van hun Nederlandse collega's, maar gezamenlijk verzet tegen de nieuwe spelling is voor hen geen optie. De Tijd gebruikt de nieuwe spelling vanaf augustus, De Morgen heeft zich nog niet over het probleem gebogen en De Standaard neigt ernaar de nieuwe spelling te gebruiken, zo leert een rondvraag van Belga.


Zaterdag raakte bekend dat enkele Nederlandse kranten en opiniebladen zich verzetten tegen de nieuwe spelling. Ze gaan niet akkoord met de veranderingen die werden aangebracht. In België voert zakenkrant De Tijd de nieuwe spelling in vanaf augustus. "Wij doen dat om ergens een houvast te hebben", zegt hoofdredacteur Marc Van Cauteren. Bij de krant De Morgen is de discussie nog niet gevoerd, maar zal men er zich nog over beraden. Ook bij De Standaard moet de knoop nog worden doorgehakt. Daar plant men in januari een fundamentele beslissing, "maar we neigen ernaar het wel te doen", weet hoofdredacteur Peter Vandermeersch. Hij geeft aan dat de hervorming een aantal inconsequenties inhoudt, maar dat ze niettemin "een stap vooruit" betekent.

Weblog DS, 17-12-2005(lim)

Eenheidsspelling verdient beter
 

Eenheidsspelling verdient beter


De redactie van De Standaard doet niet mee met een boycot van de nieuwe spelling. De ergernis van Nederlandse kranten tegen de spellingherziening is misschien begrijpelijk, maar ze is ondoordacht.


De spelling van 2005 is zeker niet de best denkbare, maar ze is de beste die we ooit hebben gehad. Het is namelijk de spelling van alle woordenboeken, en de spelling van het onderwijs en de overheid. Zo een eenheidsspelling heeft onze taal nog nooit gekend. Niet na de spellingherziening in 1954 (toen sommigen consequent acteur schreven en anderen, vooral in Vlaanderen, konsekwent akteur) en evenmin na de spellingherziening in 1995 (toen sommigen paardebloem en terzake schreven en anderen paardenbloem en ter zake). De nu bereikte eenheid is het belangrijkste pluspunt van de Spelling 2005. Dat er woorden moesten worden aangepast om tot die eenheid te komen, ligt voor de hand.

De weerstand tegenover sommige ingrepen is te verklaren door een gebrek aan inzicht. Zo is er een logische verklaring voor veel woorden die vandaag circuleren als voorbeelden van spellingwaanzin. Neem het woord ideeëloos. Dat was ideeënloos in het Groene Boekje van 1995, maar het was dan ook de enige uitzondering op de regel die zei dat afleidingen op -loos nooit een tussen-n kregen: besluiteloos, machteloos, smakeloos, zorgeloos enzovoort. De ene uitzondering ideeënloos was een vergissing in dat Boekje. De Taalunie kon bij de herziening 2005 twee dingen doen: de uitzondering bevestigen (en dan moeten leerlingen tot in der eeuwigheid leren dat er op de regel voor -loos één uitzondering bestaat), of de fout rechtzetten en ideeëloos opnemen. Dat laatste is gebeurd.

Ook dat de middeleeuwen hun hoofdletter hebben verloren, kun je niet zomaar afdoen als een pesterij. Volgens het Groene Boekje van 1995 schreven we: de Middeleeuwen, een middeleeuwer, een middeleeuws kasteel, de Renaissance, de renaissancetijd, de barok, de hervorming, de romantiek, de steentijd, het Paleoceen. Is het echt verboden daar enige orde in te brengen en middeleeuwen weer te gaan schrijven zoals het voor 1995 altijd werd geschreven, namelijk zonder hoofdletter?

Inderdaad zijn er beslissingen waar vraagtekens bij te plaatsen zijn. Dat je 1 aprilgrap met een spatie na het cijfer schrijft, of dat de Guldensporenslag wel met hoofdletter is en de slag der gulden sporen niet, gaat in tegen het taalgevoel. Dat je sociaal-cultureel met een streepje schrijft en sociaaldemocratisch niet, is inderdaad moeilijk uit te leggen. En ook de winst van dat soort ingrepen is niet duidelijk. Maar dat is geen reden om het kind met het badwater weg te gooien.

Als de Nederlandse kranten weigeren om de herziene naslagwerken (niet alleen het Groene Boekje, maar bijvoorbeeld ook de nieuwe Dikke Van Dale) te erkennen als het om spelling gaat, dan maken ze de zaken alleen maar moeilijker. Er zullen dan verschillende spellingen door elkaar heen lopen (sommigen willen zelfs terug naar 1954!), en er zijn geen betrouwbare naslagwerken voor. Daarenboven ligt de spelling vast voor de overheid en het onderwijs. Als de kranten daarvan afwijken, creëren ze verwarring.

Blijkbaar slaagt de Nederlandse Taalunie, die uitstekend heeft samengewerkt met de uitgevers, er niet in om de andere belangrijke spelers in het veld aan haar kant te krijgen. Vandaag protesteren redacteuren van kranten. Aan voorlichting in de onderwijswereld moet de Taalunie nog beginnen. En intussen groeit het ongenoegen. Een spijtige zaak, want de Spellingherziening 2005 verdient beter.

De redactie van De Standaard doet daarom niet mee met de boycotactie die in Nederland op gang is gekomen. Wij denken dat onze lezers vragen om spellingrust en we menen dat die het beste gediend wordt als iedereen zich schaart achter het bereikte resultaat, ook al is dat niet perfect. Op welke manier we in de krant de spellingregels zullen toepassen, en of we onszelf enige vrijheid zullen veroorloven, daarover zal de redactie zich binnenkort beraden. Overigens zal de 'overgang' toch al niet spectaculair zijn. Een voorlopige leesproef heeft uitgewezen dat gemiddeld minder dan één woord per tien pagina's wordt 'getroffen' door de nieuwe spelling.


DS, 19-12-2005

Spelling / Het is nooit goed


In Nederland is de spelling vaak gewijzigd, om houvast te bieden aan lezers en schrijvers. In Engeland is de spelling juist weinig veranderd, eveneens om houvast te bieden aan lezers en schrijvers. En in het Duitse taalgebied is sinds de laatste spellingwijziging de honderdkiloregel ingevoerd.
Nergens verandert de spelling zo vaak als in het Nederlands. De laatste honderd jaar vijf keer, de laatste wijzigingen meegerekend.


Critici van de nieuwste richtlijnen over de paardebloemregel, over de tussen-n, verwijzen jaloers naar de Engelsen. Die zouden sinds Shakespeare nauwelijks meer iets veranderd hebben aan het woordbeeld, zodat iedere Engelsman tenminste nog zijn klassieken kan lezen. Ook wijzen ze naar de Duitsers, die hun spelling bijna een eeuw ongemoeid lieten.

Dit is een wel erg rooskleurige voorstelling. Duitsers winden zich nog steeds op over de spellingwijziging van 1998. Engeland kent een traditie van protesten tegen de gangbare spelling en voorstellen voor verbetering. Zo uitte George Bernard Shaw zijn grote onvrede, maar tot een aanpassing van de spelling leidde dit nauwelijks.

De makkelijkste spelling is een spelling die houvast biedt. Bijvoorbeeld doordat die fonetisch is, en dicht bij de uitspraak blijft. Dat was het geval met het Engels, ver voor de tijd van Shakespeare, en ook met het Nederlands in de Middeleeuwen.

Maar dan verandert de uitspraak en wordt spelling een probleem. Ooit klonk de ij in wijf anders dan de ei in ei. Nu klinken ze hetzelfde, maar de spelling is nog als vroeger. Het vertrouwde houvast, doordat wat je hoort en wat je ziet ongeveer hetzelfde is, verdwijnt.

Met de oplossing om de spelling aan te passen aan de veranderde uitspraak, komt het oude houvast helaas niet terug. Want dan verandert het woordbeeld. En daarmee verdwijnt de vertrouwdheid die ons in staat stelt zonder al te veel nadenken woorden als wijf (weif?) of ei (ij?) op papier te zetten.

We willen taal herkennen. En dat herkennen gaat op verschillende manieren. Zo zijn gebruikers van de spelcomputer Xbox gewend om hun speeltje zo te spellen. ’Iksboks’ zou geen Xbox meer zijn. Dat woordbeeld geeft geen houvast, al wordt het geschreven zoals het klinkt.

’Xbox’ laat zien dat het uit een ander land komt. Dat is een ander houvast bij spelling: nog kunnen zien dat het woord uit den vreemde komt. In alle talen zijn leenwoorden terechtgekomen uit een ander taalgebied. Daarmee zijn er inconsequenties in de spelling gekomen, en veranderen produkten in producten, en bestaan akkoord en accorderen naast elkaar.

Zo kwamen allerlei woorden uit het Frans, Latijn en Grieks de taal in. Dat gebeurde in het Engels, dat gebeurde in het Nederlands. In dit soort kwesties zijn de c en de k de rivalisende diva’s. De kwestie van c of k leidde in de zestiende eeuw in het Nederlandse taalgebied tot het radicale voorstel van katholiek geestelijke Pontus de Heuiter om weer terug te keren tot een fonetische spelling en dus de c af te schaffen en altijd de k te gebruiken, behalve in combinatie met sch. Het voorstel kwam er niet door.

In het Engels, vertelt René Kager, voor het vak Engelse fonologie verbonden aan de Universiteit Utrecht, is na de Normandische invasie in 1066 de uitspraak van klinkers ingrijpend veranderd. Daardoor raakten Engelse spellers hun fonetische houvast kwijt. De i werd niet meer uitsproken als i, maar als ai, zoals in wife. De e ging klinken als ie, de a als een e. Sommige medeklinkers werden helemaal niet meer uitgesproken, zoals de gh in night. De spelling daarentegen veranderde nauwelijks mee. Vandaar dat het Engels nu zo anders wordt uitgesproken dan het woordbeeld aangeeft. ,,Er zijn wel veel pogingen gedaan om de spelling te wijzigen, maar dat heeft alleen geleid tot kleine veranderingen. Er is nooit een alomvattende aanpak geweest’’, aldus Kager.

Die verandering van uitspraak is zomaar gebeurd, zegt Kager. ,,Een autonome ontwikkeling.’’ Dat kan gebeuren, een taal verandert.

In de recente spellingperikelen in het Nederlands is de rivaliteit tussen c en k naar de zijlijn verdreven. Het gaat nu om iets heel anders, om het aaneenschrijven van woorden of het los van elkaar schrijven, om streepjes tussen twee-eiig, om tekort schieten of tekortschieten. Dat heeft niet meer te maken met hoe de taal klinkt, maar alleen met hoe de woorden eruitzien.

Dat is geen particuliere hobby van Nederlandse taalkundigen. Ook in de Duitse spellingwoelingen gaat het vooral over het hakken dan wel plakken van woorden.

Flussschifffahrt, moeten de Duitsers tegenwoordig schrijven. Aan elkaar, met drie s’en en drie f’en achter elkaar. En ook is er de kwestie van de fleischfressende Pflanze, dat misschien wel als Fleisch fressende Pflanze geschreven moet worden, in drieëen en met twee hoofdletters. De voorbeelden komen van vertaler Dik Linthout, tevens auteur van het boekje ’Onbekende buren’.

Net als in het Nederlandse taalgebied zijn ze ook in het Duitse onzeker over het los of aan elkaar schrijven van woorden. Houvast ontbreekt. Tot de schrijver Walter Kempowski met een ezelsbruggetje kwam dat even briljant is als eenvoudig. Kempowski keek eens naar de nieuwe Duitse regels, dacht even na en concludeerde dat woorden die betrekking hebben op iets onder de honderd kilo los van elkaar geschreven moeten worden (Rad fahren). Alles boven de honderd kilo moet aan elkaar, zoals Klavierspieler (de honderd kilo slaan op het klavier, niet per se op de speler). En de Flussschifffahrt natuurlijk.

Het is niet de officiële regel, maar het klopt altijd, zegt Dik Linthout. De spellingwijziging in het Duits, ingevoerd in 1998 en pas dit jaar definitief, zorgde voor een golf van onrust die nog steeds doorrolt.

Tot die tijd was het rustig. Spelling en uitspraak liggen in het Duits dicht bij elkaar. Er was in de jaren tachtig enige vrees in het westen dat de DDR een eigen koers zou varen, vandaar dat de regels werden aangescherpt. Maar grote veranderingen waren het niet. Dat zijn die van de laatste spellingwijziging eigenlijk ook niet, zegt Dik Linthout. ,,Gebakken lucht, maar wel heel erg leuk voor mensen die professioneel met taal omgaan .”

,,De enigen die beter worden van al die spellingwijzigingen zijn de uitgevers van woordenboeken”, schimpt Wouter van Oorschot, uitgever van literaire reeksen als de Russische bibliotheek. Bij de vorige spellingwijziging, in 1995, weigerde hij zich te houden aan de regel van de tussen-n en de trema-regel. De uitgever hanteert eigen regels als het gaat om leenwoorden. ,,Die spellen we als in het land van herkomst. Dus elektra met een k, omdat het uit het Grieks komt. En product met een c, omdat het uit het Latijn komt.’’

De nieuwste wijziging geeft hem deels gelijk. ,,Ik liep afgelopen dagen glimlachend rond.” Maar ook hij geeft toe: het zijn details.

Mensen willen graag houvast, weet ook Rutger Kiezebrink van het genootschap Onze Taal, de vereniging van taalliefhebbers. Maar fouten maken is geen schande, vinden ze bij Onze Taal. Als iemand solliciteert bij Onze Taal en in de sollicitatiebrief een fout maakt met aaneenschrijven, of zich er met een jantje-van-leiden van afmaakt en de streepjes vergeet, is dat geen beletsel om toch aangenomen te worden. Want ook hijzelf, bekent Kiezebrink, moet dat soort woorden opzoeken.


De mythe dat Britten nu nog Shakespeare’s spelling kunnen lezen

Tegenstanders van spellingshervorming beweren ten onrechte dat Britten, die de spelling zelden wijzigen, daardoor Shakespeare onvertaald kunnen lezen. Shakespeare schreef ruim vierhonderd jaar geleden de volgende passage uit ’Hamlet’:

’’Vpon my secure hower thy Vncle stole

With iuyce of cursed Hebenon in a Violl,

And in the Porches of mine eares did poure

The leaporous Distilment (....) And with a sodaine vigour it doth posset

And curd, like Aygre droppings into Milke,

The thin and wholsome blood.’’


Hetzelfde hertaald:

Upon my secure hour thy uncle stole

With juice of cursed hebenon in a phial,

And in the porches of mine ears did pour

The leperous distilment (...)

And, with a sudden vigour, it doth posset

And curd, like eager droppings into milk,

The thin and wholesome blood.


Trouw, 23-12-2005(m.m.v. van Jaap de Berg)