De slaapwandelaars van 2014
 

De slaapwandelaars van 2014


In de Oekraïnecrisis is ook het Westen een agressor, schrijft Idesbald Goddeeris. Het komt beloftes jegens Rusland niet na en blaast voorzichtige verstandhoudingen op. Zo blus je geen branden, maar wakker je ze aan.


Van het prille optimisme na het overleg in Minsk blijft al niets meer over. De Russen vechten mee in Oost-Oekraïne, de Oekraïners willen voor miljarden dollars nieuwe wapens kopen, de Navo bouwt een derde commandocentrum in het Poolse Szczecin (DS 28 augustus) , en zelfs in eigen land pleiten defensiespecialisten voor militaire investeringen (DS 28 augustus) . In plaats van de brand met halfslachtige bluspogingen verder aan te wakkeren zou Europa beter het geweer van schouder veranderen, de positie van de Navo in vraag stellen en de rechtstreekse dialoog met Rusland aangaan.

De Oekraïense crisis is aan het escaleren. Al een zomer lang vallen er elke week tientallen doden en wordt de basis gelegd voor een verzoeningsproces dat jaren, wellicht decennia zal duren. In Kiev zijn verkeerde verwachtingen gecreëerd: president Porosjenko heeft al verklaard zich het 29ste lid van de EU te voelen. Op economisch vlak mogen de sancties dan wel pijn doen in Rusland, maar ook de Europese lidstaten lijden onder de eigen exportbeperkingen en de Russische tegenmaatregelen. Er zijn geen winnaars, enkel verliezers.


Boter op het hoofd

Het gaat dus de verkeerde kant op en het is hoog tijd om dat te beseffen en onze fouten te erkennen. We moeten inzien dat het Westen zelf boter op het hoofd heeft en mede de agressor is. Het kwam beloftes niet na: Bush senior garandeerde Gorbatsjov dat de Navo nooit zou uitbreiden, maar Clinton sloeg dit in de wind. De Navo blies het voorzichtige wederzijdse vertrouwen binnen de Navo-Rusland-raad (2002-14) op, onder meer door in 2011 alleen ten oorlog te trekken tegen Kadhafi, en zo de rol van de VN over te nemen en de Russen te passeren, die ook belangen hadden in Libië. Het Westen voert ook zelf een expansieve politiek: de EU wil zijn invloedssfeer uitbreiden in het oosten en houdt daarbij geen rekening met regionale gevoeligheden. De gevolgen zijn navenant. En in plaats van die bij te sturen, blijven we volharden in verdere polarisatie. In plaats van problemen op te lossen, creëren we er nieuwe.

Wat het allemaal nog tragischer maakt is dat Europa zijn verkeerde oorlog heeft gekozen. Het is blijven steken in een Koude-Oorlogsdenken en laat zich voor de kar van Washington spannen om in de achtertuin hete kastanjes uit het vuur te halen. Rusland was sowieso op zijn retour en is het conflict niet waard. Er zijn andere grootmachten in opkomst, die zich nu als toekijkende derde verder kunnen ontplooien. In plaats van ons op hen te richten, duwen we Poetin in hun handen en isoleren we onszelf. En dat allemaal omdat, zo luidde het althans tot voor kort, de Europese Unie stabiliteit aan haar oostgrens wil.

In een democratie zouden de architecten van zo’n beleid ongetwijfeld weggestemd worden. Maar de Europese Unie is niet echt een democratische staat. De burger is niet betrokken bij de politiek. De oppositie is gereduceerd tot populisme. De ernstige partijen houden geen debat over het buitenlandse beleid. De media zijn onvoldoende kritisch. Er zijn uiteraard nog goede journalisten, maar sterke analyses en onconventionele argumenten zouden wat meer in de kijker gezet mogen worden. Om maar één voorbeeld te geven: de bijdrage die de Nederlandse onafhankelijke journalist Karel van Wolferen eerder deze maand op zijn website heeft gepost.


‘Europees 9/11’

Zelfs opiniemakers uit de academische wereld praten steeds vaker de politici naar de mond. Een groeiend aantal wetenschappers ridiculiseert het pacifisme, verdedigt de rechtvaardige oorlog en roept op tot meer bewapening en economisch imperialisme om Europa te versterken. Een professor noemde de ramp met de MH17 in Oekraïne zelfs het Europese 9/11. Het kunnen de emoties van de schok zijn, maar toch valt ook op andere momenten op hoe kort het geheugen is. Er is veel te weinig oog voor de calamiteiten die Europa al eeuwenlang veroorzaakt met zijn expansieve politiek en voor de wonden die daardoor nu over heel de wereld gapen.

Ondertussen – kan het nog paradoxaler – herdenken we dag na dag wat er honderd jaar geleden gebeurde en weeft Europa zijn identiteit verder op vrede en democratie. Een van de meest besproken nieuwe boeken over de Eerste Wereldoorlog is Sleepwalkers van Christopher Clark. Hij beschrijft daarin hoe de Europese leiders het continent met veel misverstanden en weinig visie op de rand van de afgrond brachten. Hij zou het evengoed over de huidige tijd kunnen hebben. Europa is opnieuw aan het slaapwandelen.


DS, 29-08-2014 (Idesbald Goddeeris, hoofddocent imperiale geschiedenis - KU Leuven)

Een krokodil als Poetin is nooit verzadigd
 

Een krokodil als Poetin is nooit verzadigd


Als niemand Vladimir Poetin tegenhoudt, zal hij niet stoppen in het oosten van Oekraïne, schrijft Salome Samadashvili. Europa heeft de ambities van Rusland om ex-Oostbloklanden in te lijven onderschat, alleen onder dwang zal het Kremlin zijn confrontatiepolitiek afzweren.


Terwijl ik dit schrijf, trekken Russische soldaten en zware artillerie het zuidoosten van Oekraïne binnen. Net als in 2008, toen hetzelfde leger Georgië binnenviel, durft de wereld daar niet de juiste term op te plakken: een militaire invasie. Sommige westerse commentatoren houden vol dat dit de schuld is van een falend beleid van het Westen. Ze hebben groot gelijk.

Zes jaar geleden kon ik als ambassadeur van Georgië bij de EU van nabij zien hoe het Westen reageerde op een flagrante schending van het internationale recht en de verminking van een soeverein land door Rusland. Het was een ontstellend schouwspel. Kort na de Russisch-Georgische oorlog gedroeg de wereld zich tegenover Rusland alsof er niets was gebeurd. Onze waarschuwing dat Oekraïne het volgende doelwit zou zijn, werd afgedaan als gewauwel van een roekeloze Georgische regering die een gewapende confrontatie met Rusland had uitgelokt. De Russisch-Georgische oorlog had niet het logische gevolg, namelijk een drastische wijziging van het beleid tegenover Rusland en een zoeken naar manieren om de Russische greep op Europa te verzwakken. De oorlog was evenmin een aanzet om sterke garanties te ontwikkelen voor de soevereiniteit van de Europese buurlanden van Rusland, zoals Oekraïne.


De Euraziatische Unie

Terwijl de EU haar banden met de buurlanden van Rusland aanhaalde, negeerde ze het belang van het rivaliserende Russische regionale integratieproject, de Euraziatische Unie. De ambities van Rusland om delen van de voormalige USSR weer in zijn macht te krijgen, werden systematisch onderschat. Het Europese beleid om hechtere politieke en economische banden met landen als Oekraïne en Georgië te ontwikkelen – het Oostelijk Partnerschap – was niet opgewassen tegen die geopolitieke concurrentie.

Pas nu het Russische optreden in Oekraïne geen ontkenning meer mogelijk maakt, is het Westen gedwongen om de brutaliteit en de vastberadenheid onder ogen te zien van het regime van Poetin, waarmee het een strategisch partnerschap hoopte te ontwikkelen. Maar misschien is het al te laat. Het Westen betaalt een hoge prijs voor de gemiste kans om zich na de Russisch-Georgische oorlog op een nieuwe confrontatie met Rusland voor te bereiden. Het heeft niet snel genoeg gereageerd om Oekraïne te redden en een ongelooflijke menselijke tragedie te voorkomen.

Na de annexatie van de Krim zouden de grenzen van Oekraïne in de volgende dagen of weken opnieuw kunnen veranderen. Loehansk en Donetsk moeten een les zijn voor wie hoopte dat de Krim zou volstaan om een krokodil te verzadigen. Vladimir Poetin is niet gemakkelijk verzadigd. Deze buitenlandse militaire excursies helpen hem om zijn machtsbasis in Rusland verder te consolideren. Het is daarom onwaarschijnlijk dat hij in het oosten van Oekraïne zal stoppen, als niemand hem tegenhoudt.


Sancties

Het Westen moet zijn sancties verscherpen. Het Russische volk moet begrijpen dat het bewind van Poetin de toekomst van zijn kinderen ondermijnt. Elke maatregel die het heersende bewind verzwakt, zal de prille democratische beweging in Rusland versterken. Een zwakkere Russische economie zal buitenlandse militaire avonturen bemoeilijken. De VS en de EU moeten front vormen en Poetin eendrachtig en consequent confronteren. Europa en de landen die zowel aan de EU als aan Rusland grenzen, zullen pas vrede kennen als Rusland wordt gedwongen om af te zien van de confrontatiepolitiek waarvoor het heeft gekozen. Rusland is afhankelijk van Europa. Er bestaan alternatieven voor de energie die Rusland levert, maar niet voor de westerse technologie die Rusland nodig heeft voor zijn economische groei en ontwikkeling. Het Westen heeft genoeg tijd verspild door Poetin als een legitieme, verantwoordelijke gesprekspartner te behandelen. Dat kan niet langer duren.

Georgië, Oekraïne en andere landen van de voormalige USSR die voor de vrije wereld kiezen, als onderdeel van een verenigd en vrij Europa, moeten meer westerse steun krijgen om hun dromen waar te maken. Wij zijn onafhankelijke, soevereine naties en wij willen onze toekomst zelf bepalen. Europa mag, ook in zijn eigen belang, onze ambities niet negeren. De juiste respons op de Russische agressie is een hechtere samenwerking van de EU en de Navo met Oekraïne en Georgië, samen met een zinvol beleid om de Russische macht in te tomen.


DS, 30-08-2014 (Salome Samadashvili, ex-ambassadeur van Georgië bij de EU)