‘Dat de euro valt, is voor mij zeker’
 

‘Dat de euro valt, is voor mij zeker’


Volgens de Nederlandse econoom en hoogleraar Arjo Klamer is de euro een vergissing. Hij ziet het slecht aflopen en roept de politici op om zich nu al in stilte op een nieuwe munt voor te bereiden. ‘Het Verhofstadt-scenario is nog het meest consequente scenario wil je de euro redden. Maar het is hopeloos naïef en erg gevaarlijk.’


Politici en toplui in de financiële wereld kunnen het zich natuurlijk niet permitteren om te beweren dat het einde van de euro nabij is, maar de euro valt niet te redden. Dat is althans de stellige overtuiging van de Nederlandse econoom en euroscepticus Arjo Klamer van de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Dat de euro in de problemen is gekomen, ligt in zijn ogen niet aan de financiële crisis. Kernprobleem is dat de Europese Unie geen volwaardige politieke unie is; er is geen sprake van een hechte Europese gemeenschap. Daardoor is de euro niet houdbaar.

In zijn nieuwe boek De euro valt, en wat dan? gooit de Nederlandse euroscepticus meteen de knuppel in het hoenderhok met een gewaagde beschrijving van hoe en wanneer de euro aan zijn einde zal komen. Sciencefiction natuurlijk, maar volgens Klamer minder ver van de werkelijkheid dan we vandaag denken.

‘Het is vrijdag 4 maart 2016. De nieuwe Duitse bondskanselier Georg Heibel heeft zojuist op televisie aangekondigd dat Duitsland de eurozone zal verlaten en dat de regering van plan is om met een aantal landen een andere munt in te voeren. Grote boosdoener in zijn ogen is Frankrijk, maar Heibel erkent dat de euro een vergissing was. Door de mark op te geven heeft Duitsland in 1990 een te hoge prijs betaald voor de hereniging van West- en Oost-Duitsland. Die prijs had Frankrijk afgedwongen. Duitsland heeft nu wel genoeg betaald, stelt Heibel. Het is tijd om de balans te herstellen, het is tijd voor een andere munt.’


Uw boek begint met een fictieve bondskanselier, Georg – what’s in a name – Heibel, die in 2016 aankondigt dat Duitsland de eurozone zal verlaten. Denkt u echt dat dit zal gebeuren?

‘Ja. Er zijn natuurlijk allerlei scenario’s mogelijk. Maar een Duitse exit lijkt me het meest waarschijnlijk. Je ziet dit scenario zich eigenlijk nu al ontwikkelen. Je hoeft alleen maar naar Merkel te luisteren en te lezen wat er intern achter de schermen speelt. Le Monde schreef onlangs nog dat Merkel in intieme kring zegt ervan doordrongen te zijn dat de euro nog altijd grote risico’s loopt.’


Dat is nog wat anders dan er zelf uit stappen.

‘In de ogen van de Duitsers wordt het dilemma steeds groter: ze hebben wel veel voordeel aan de euro, maar het vraagt ook een hele hoge prijs. En dan blijft het toch slecht zitten dat ze hun munt, de mark, hebben moeten opgeven. Het valt die Duitsers vreselijk zwaar dat de ECB onder leiding van die Italiaan, Mario Draghi, aan het vloeken is in hun kerk. Draghi doet dingen die ondenkbaar, onbestaanbaar zouden zijn bij een Duitse centrale bank.’


U staat al langer bekend als een euroscepticus. Waarom besloot u pas nu om uw kritiek in een boek te gieten?

‘Nou, veel economen waren al in de jaren negentig heel kritisch over de euro. Maar als we toen al twijfels hadden, dan moeten we vandaag nog veel sceptischer zijn. Dat merk je dagelijks in de gesprekken. Wat men binnenskamers denkt, wordt nu ook steeds meer luidop gezegd. Frits Bolkestein bijvoorbeeld, zegt heel duidelijk: de euro was een vergissing. We hadden dat niet moeten doen. Maar niemand stelt een alternatief voor. Dat is mijn bijdrage.’


U noemt uw boek zelf positief, optimistisch en pro-Europees. Terwijl het toch gaat over de val van de euro.

‘Het is maar hoe je het bekijkt. Voor mij is de euro een splijtzwam. die de hele Europese Unie naar beneden trekt. Ze splijt de Europese Unie nu al in twee blokken: de eurolanden en de rest. Maar ze splijt ook het eurogebied in Noord en Zuid, in landen die het economisch moeilijk hebben en de rest.’


De euro brengt alleen maar ellende mee, zo lijkt het.

‘Als ik gelijk heb, gaan we een enorm hoge prijs betalen om deze euro in de lucht te houden. We zijn nu al bezig om allerlei dingen op te tuigen – een bankenunie, garantiefondsen... – die niet democratisch zijn. En dit Europa laat zich ook zien als behoorlijk asociaal. Eigenlijk hebben we besloten dat we de Grieken, de Spanjaarden, de Portugezen en de Ieren gewoon aan hun eigen lot overlaten. Zelfs in België zou dat niet voorstelbaar zijn: dat het in Wallonië zo slecht gaat en dat Vlaanderen zegt: zoek het maar uit. Er is toch een minimum aan solidariteit nodig? En die is er niet in Europa. Voor een sociaaldemocraat als ik doet dat pijn aan mijn hart.’


Waarom is de euro volgens u niet houdbaar?

‘Heel kort? Omdat de euro een munt is zonder land. De euro heeft een politieke unie nodig die haar ondersteunt.’

‘Maar nog belangrijker, en dat is een recent inzicht, een politieke unie heeft ook een hechte samenleving nodig. Voldoende samenhorigheid is cruciaal. Als er ergens een bank in de problemen komt of een land, moet men dat samen willen oplossen.’

‘Bij een munt draait alles om vertrouwen. Ik geef een voorbeeld. Stel dat de inflatie straks de kop opsteekt en uit de hand loopt. Hoe gaan we dat oplossen? In Nederland hebben we dan vakbonden en werkgevers die met elkaar praten en de lonen aanpassen. Maar hoe gaan we dat in Europa doen? Er zijn te veel verdeelde belangen. Sommige landen hebben veel baat bij inflatie, andere landen helemaal niet.’


In die kritiek kan ik u volgen. Maar die is niet nieuw. Wat mij wat ontgoochelde in uw boek is de vaagheid van de alternatieven die u aanbiedt. Filosofisch interessant, maar praktisch weinig of niet uitgewerkt.

‘Het is wel vrij fundamenteel wat ik op tafel leg. Maar ik geef toe: het gaat dieper dan ik in dit boek kwijt kon. We moeten als samenleving weten waar we voor staan. Alles draait nu om economische groei, inkomen en winst. Terwijl de kwaliteit van de samenleving voorop moet staan: sociaal en cultureel. En de euro helpt daar niet bij.’


Leg dat eens uit.

‘Geld is een grote gelijkmaker. Munten zijn sociale bindmiddelen. Als de Krim zelfstandig wordt, is het eerste wat ze doen de Russische roebel opnieuw invoeren omdat ze zich willen verbinden met Rusland. En een eigen munt geeft ook een sterke identiteit. Zeker in de huidige geglobaliseerde wereld, waarin de behoefte aan een eigen identiteit alleen maar zal toenemen. Dat zal het steeds moeilijker maken om iets onder een grote gemene deler te plaatsen.’

‘De economie van de toekomst is juist meer diversiteit. En dus ook meer munten. Regionale munten, zoals de Vlaamse leeuw bijvoorbeeld, of puur stedelijke munten zoals het Amsterdammertje of het Rotterdammertje. Maar ook complementaire betaalmiddelen, zoals culturele munten - die je bijvoorbeeld enkel kan verdienen met en uitgeven aan culturele activiteiten. Daarvoor inspireer ik mij op uw landgenoot Bernard Lietaer.’


Alternatieve munten zijn vandaag niet meer dan wat experimenten, die verkeerd kunnen aflopen, zie Bitcoin.

‘Goed, dat is één experiment dat is mislukt. Maar dat zal niet het laatste zijn. Er zijn zoveel goede redenen om nieuwe munten in te voeren die internationaal kunnen circuleren via het internet. Een ander project zal straks misschien wel zal slagen.’


Bent u een voorstander van een terugkeer naar de Nederlandse gulden?/B]

‘Neen, ik verkies de florijn.’


[B]Waarom niet de gulden?

‘Ik weet dat sommige politieke partijen in dit land (Geert Wilders van de PVV, red.) daarvoor pleiten. Maar ik bespreek dit ook met politici en die zeggen: je moet nooit naar een oude situatie teruggaan. Je moet vooruit. En niet alleen naar een nieuwe munt, maar ook naar een ander monetair systeem.


Wat vindt u van de Verenigde Staten van Europa, zoals Guy Verhofstadt wil?

‘Het Verhofstadt-scenario is het meest consequente scenario wil je de euro redden. Dat je dan bijvoorbeeld centraal belastingen moet kunnen heffen, is logisch. Dat schrijf ik ook in het boek.’

‘Alleen is wat Verhofstadt wil hopeloos naïef en heel gevaarlijk. Het is gebaseerd op de negentiende-eeuwse gedachte van de natiestaat. Als je zo’n politieke unie gaat forceren, ontstaat er zoveel tegenkracht dat het hele Europese project in gevaar komt. Ik vind dat spelen met vuur. Als je daarin te ver doorgaat, dan stort de zaak in elkaar. En daar ben ik heel erg bang voor.’


Hoe kunnen we dat vermijden?

‘Europa moet juist erkennen dat er verschillende regio’s zijn en die diversiteit versterken door het invoeren van verschillende munten op meerdere niveaus, van lokaal tot Europees. De euro zou daarbij bijvoorbeeld alleen nog gebruikt kunnen worden voor officieel geldverkeer tussen staten.’


Wordt het dan niet erg onoverzichtelijk?

‘Neen, juist overzichtelijker. De democratie moet op een menselijke schaal opereren om vatbaar te zijn. Kijk, nu gaan we stemmen voor europarlementariërs die we niet kennen. We hebben geen flauw idee wat daar in Brussel gebeurt. We zijn niet geïnteresseerd en dus stemmen we een beetje blind. Maar we hebben hier in Nederland wel allemaal een goed idee wat er zich in Den Haag afspeelt.’


Maar als de euro valt, ligt toch ook de Europese Unie in duigen? Oude rivaliteiten in Europa, die tot twee wereldoorlogen hebben geleid, dreigen dan nog verder aan te scherpen. Protectionisme kan weer de kop opsteken. Dat wil toch niemand?

(ontwijkend) ‘Kijk, mijn boek is juist een pleidooi om ons goed voor te bereiden op die onvermijdelijke val van de euro. De ministers en overheden mogen daar nooit openlijk op zinspelen. Dat kan niet in deze financiële markten. Maar dat mag anderen, zoals economen en wetenschappers, er niet van weerhouden om de discussie te voeren. Wat moeten we als de euro valt? Want dat hij valt, is voor mij zeker. Geen enkele munt blijft bestaan.’

‘Als we onze kop in het zand blijven steken en alles doen om de euro te redden, wordt de kostprijs veel te hoog. Je houdt iets in de lucht wat niet houdbaar is. Dat is spelen met vuur. De offers worden dan zo groot, dat inderdaad het hele EU-project gevaar loopt.’


Een van uw medestanders van het eerste uur is Paul De Grauwe. Ook hij waarschuwde lang vooraf voor de weeffouten in de euro. Maar hij is vandaag minder pessimistisch dan u.

‘Weet je wat er gebeurt? Paul opereert in zogeheten hogere eurocratische kringen. En ik merk dat wat ik zeg daar een taboe is. Alsof ik een melaatse ben! Terwijl mijn argumenten in de VS en Engeland heel normaal gevonden worden.’

‘Maar hier, in Europa, is de euro bijna een ideologie geworden. Ik word wel eens apart genomen met de boodschap: als je echt wil meespelen in dit debat moet je niet zo praten, moet je daar mee ophouden. Paul omzeilt dat slim door net dat te zeggen wat hem in deze eurofiele kringen nog acceptabel maakt. En hij is daar heel goed in. Maar als wij samen aan tafel zitten, zijn we het heel snel met elkaar eens.’


In de VS en Engeland wordt u wel serieus genomen. Maar zit daar geen politieke agenda achter? Misschien hebben die landen geen baat bij een te sterk Europa?

‘Engeland wel. Maar de VS zijn daar naar mijn gevoel neutraal in. Ik bedoel gewoon: wat ik zeg, is vrij gangbaar in economische kringen die buiten de Brusselse invloedssfeer staan.’


Wat is volgens u op korte termijn het grootste gevaar voor de euro?

‘Frankrijk. Dat de Franse banken toch vrij fragiel blijken en dat Parijs uiteindelijk toch niet bereid zal zijn tot de noodzakelijke economische hervormingen. En dat de Franse regering uiteindelijk een beroep zal willen doen op Europese noodsteun. Op dat moment zullen de Duitsers de stekker eruit trekken.’


DS, 26-04-2014 (Nico Tanghe)