actualiteitsforums - Ooit ging een apparaat vele jaren mee

Ooit ging een apparaat vele jaren mee

Fabrikanten van huishoudelijke apparaten weten met trucs de levensduur van producten te beperken. In Duitsland komt een beweging op gang die zich daartegen verzet. Stefan Schridde is er de aanjager van.

Het is om witheet van te worden. De elektrische tandenborstel houdt ermee op. Een nieuwe oplaadbare batterij, denk je dan. Maar dat verdomde apparaat gaat niet open. Ja, met een zaag lukt het. En dan zie je dat er een doodgewone, uitwisselbare batterij in zit. Maar het apparaat is niet meer te gebruiken.

"Dat apparaat is dichtgeplakt om te voorkomen dat er water in komt, zegt de fabrikant. Maar dat is nonsens." Expert Stefan Schridde vindt dat een slappe uitvlucht. "Je hebt onderwatercamera's, die kun je helemaal openschroeven. En die moeten meer water verdragen dan een tandenborstel. Dit is typisch een geval van 'geplande veroudering'."

Ingebouwde zwakke plekken

De Engelsen zeggen 'planned obsolescence', de Duitsers 'geplante Obseleszenz'. Of ze zeggen gewoon 'Murks'. In alledaags Nederlands: 'knoeiwerk'. In Berlijn is er een tentoonstelling aan gewijd. 'Murks nein danke' heet die. Er zijn tal van voorbeelden te zien van apparaten die zo zijn gemaakt dat ze al weer snel aan vervanging toe zijn. Mixers, printers, wasmachines.

Schridde dreunt de precieze definitie van 'geplande veroudering' op: "Methoden en strategieën van fabrikanten en detailhandelaren om de gebruiksduur van apparaten zo te verkorten dat de aanschaf van een nieuw exemplaar wordt versneld of aangemoedigd." Er zijn tal van manieren om dat doel te bereiken. Het dichtkleven van apparaten is er maar één van.

Gebruikelijk zijn ingebouwde zwakke plekken die het eerder begeven dan de rest van het apparaat. Maar ook: langdurige reparatieprocedures door het kweken van schaarste aan reserveonderdelen. De consument staat dan voor de keus: pik ik het ongemak van de lange reparatieduur, betaal ik de hoge rekening, of koop ik meteen een nieuwe, zo duur is die eigenlijk niet.

Debat

Precies: zo duur is die niet, die nieuwe tandenborstel, dat nieuwe broodrooster, die nieuwe stofzuiger. En zo bijt de slang in zijn eigen staart. Want dat is volgens Schridde precies wat de fabrikanten zeggen wanneer je ze met hun 'knoeiwerk' confronteert: wij bekorten niet opzettelijk de levensduur, wij besparen op de kosten voor een zo goedkoop mogelijk product.

Schridde is al een jaar of twee in Duitsland de aanjager van het debat over 'geplande veroudering'. En inmiddels voert hij een hele beweging aan. Want het gaat hem er vooral om de gewone consument te bereiken. Via zijn blog, via de tentoonstelling en via de vereniging 'Murks nein danke' roept hij consumenten op zich met hun ergernissen te melden. En ook via zogeheten 'repair-cafés', plekken waar consumenten en vakmensen samenkomen om gezamenlijk kapotte spullen te repareren. "Dat hebben we afgekeken van de Oostenrijkers en de Nederlanders, die er al een heleboel hebben opgericht." Schridde's vereniging heeft inmiddels vertakkingen in heel Europa, en zelfs daarbuiten, tot en met Chili en Japan.

Het doel dat Schridde voor ogen staat, is dan ook wereldomspannend: de overgang van de wegwerpmaatschappij naar de kringloopmaatschappij. Schridde schreef in opdracht van de partij De Groenen een rapport over 'geplande veroudering'. Daarin vat hij al het onderzoek naar de versnelling van de omlooptijd van producten samen en geeft hij tal van voorbeelden.

Het rapport eindigt met een economische berekening van de verspilling die van die versnelling het gevolg is. En van de belasting van het milieu die erdoor ontstaat. Schridde is bedrijfseconoom. Hij richt zich vooral op de processen rond de fabricage van huishoudelijke apparaten. "Maar ik ben ook technisch aangelegd", verzekert hij, "ik heb twee rechterhanden".

Twee webcams overleefd

Hij vertelt graag over de geschiedenis van het fenomeen. Die begon in de vorige eeuw. Het meest eclatante voorbeeld is de wereldwijde kartelafspraak in 1925 tussen de fabrikanten van gloeilampen, van General Electric in Amerika tot Osram in Duitsland en Philips in Nederland. Zij spraken af geen gloeilampen te produceren die langer dan 1000 uur branden.

In Amerika werd in 2001 de honderdste verjaardag van een gloeilamp gevierd. Die hing in een brandweerkazerne en was door zijn uithoudingsvermogen zo beroemd geworden dat er sinds zijn jubileum een webcam op is gezet die de duurzaamheid van de lamp voor de hele wereld documenteert. De gloeilamp heeft inmiddels twee webcams overleefd.

Is het geknoei van de fabrikanten crimineel? Schridde heeft daar een genuanceerde opvatting over. Hij heeft er met talloze fabrikanten, managers, productontwikkelaars, ingenieurs en juristen over gesproken. Er is een glijdende schaal, legt hij uit. Die schaal reikt van pech bij de productie ("een prima planning maar het resultaat is knudde") tot aan bewuste oplichting.

Met die laatste categorie wil hij voorzichtig zijn. "Dat roep je niet zomaar. Je zegt niet tegen een fabrikant: je hebt met opzet een ondeugdelijk product gemaakt. Je zegt: ik smeer je een proces aan je broek! Je moet het juridisch waar zien te maken." Schridde heeft een paar processen in voorbereiding. Tegen welke firma's wil hij nog niet zeggen.

Mixer

Veel populaire merken hebben hetzelfde euvel: de kloppers draaien op kunststofraderen, die op hun beurt worden aangedreven door een zogeheten 'slakkenschroef' uit metaal. Het metaal laat al snel diepe sporen na in de kunststof. Maar waarom zou je de kunststof*raderen voor 30 euro laten vervangen als je een nieuwe kunt krijgen voor hetzelfde bedrag?

Wasmachine

Het lijkt een kleinigheid. Het deurtje van de wasmachine wil niet meer open of dicht. Het euvel is snel ontdekt: er is een palletje afgebroken. Bij de toeleverancier van de fabriek kost zo'n palletje 1,50 euro. Een reparateur rekent echter voor alle moeite minstens 150 euro. "Maar mevrouwtje toch, voor het dubbele bedrag heeft u een nieuwe!"

Printer

Daar blinkt het lampje weer: toner op! Intussen weet de geoefende gebruiker: even schudden met de cassette en je kunt nog wekenlang printen. De ongeoefende gebruiker weet niet dat er een teller in de printer zit die na een vast aantal pagina's het sein geeft: flikkeren! Ongeacht of er nog inkt in de cassette zit of niet.

Beeldscherm

Een beeldscherm openmaken om te zien waarom die zo raar doet, is alleen weggelegd voor gevorderden. Die ontdekken al gauw dat op sommige schakelpunten elementen zijn ingebouwd die niet op hun taak zijn berekend. Met de nodige vaardigheid zijn die te vervangen. Als amateur kun je daar maar beter niet aan beginnen.

Espressomachine

De espressomachine doet het niet meer maar de garantie is nog niet verlopen. Naar de reparateur dus. Die komt met een gepeperde rekening die niet onder de garantie valt. "Had u het apparaat maar regelmatig moeten ontkalken", zegt hij. "Dat heb ik gedaan!", antwoordt de gebruiker. "Bewijst u dat maar", antwoordt de reparateur.

Tentoonstelling

De tentoonstelling 'Murks nein danke' is nog tot overmorgen te zien in het hoofdkantoor van de vakbond IG Metall in Berlijn, Alte Jakobstrasse 149. Daarna gaat de tentoonstelling op reis door Duitsland. Meer informatie op de website.

De voorbeelden bij dit artikel zijn gebaseerd op het rapport 'Geplante Obsoleszenz' van Stefan Schridde, Christian Kreiss en Janis Winzer, onder meer te vinden op de website van murks-nein-danke.

Blog Trouw, 22-04-2014 (Antoine Verbij)