actualiteitsforums - Verhoog het studiegeld en je verliest talent

Wie slim is, kan maar beter rijk zijn

Snel het inschrijvingsgeld voor hoger onderwijs verhogen kan dan wel het gemoed van de politici sussen. De nadelen ervan zouden de maatschappij duur kunnen komen te staan, zeggen Anne De Paepe en Freddy Mortier. Wie het thuis niet breed heeft, valt uit de boot en dat is een jammerlijke verspilling van talent.

Kwaliteitsvol hoger onderwijs kost veel. In tijden van crisis en zeker van verkiezingen, wanneer alle maatschappelijke sectoren om meer geld schreeuwen, dreigen politici dan al eens in gemakkelijkheidsoplossingen te vervallen. Eentje ervan is de verhoging van het inschrijvingsgeld: schuif een deel van de kosten van die slokop onderwijs nu maar door naar de studenten en hun ouders. Nogal wat leden van de parlementaire commissie Onderwijs lijken het idee genegen, in die mate dat zich haast een consensus aan het aftekenen is dat die inschrijvingsgelden omhoog moeten. Voor sommigen uit pragmatisme (alle beetjes helpen, ook dat uit de studiegelden), voor anderen uit overtuiging (hoger onderwijs is tenslotte investeren in jezelf).

We zijn niet gerust in het effect van een verhoging van de inschrijvingsgelden op het gemoed en de intenties van politici. Studiegelden maken maar een fractie uit van de middelen van de universiteiten (zo’n 3 procent voor de UGent) en een iets groter deel van die van de hogescholen. Alleen een drastische verhoging van vele malen het huidige bedrag (610 euro) kan het financieringsprobleem van de overheid enigszins verhelpen. De verhoging met zo’n 200 euro die sommigen aankaarten – Franstalig België achterna, voor een keertje – is een pleister op een houten been. Het gevaar ervan is wél dat politici daarmee zouden kunnen denken dat die 150 miljoen euro die er jaarlijks zou moeten bijkomen alleen al om de Europese norm voor ontwikkeling en onderzoek te halen, niet meer nodig is, en dat er ook wel iets af kan van de basisfinanciering, die nu al onvoldoende is en voortdurend erodeert. Een iets hoger inschrijvingsgeld zal dus vooral de gevaarlijke illusie geven dat het financieringsprobleem opgelost is.

Asociale maatregel

Wat dan met een veel hoger inschrijvingsgeld, naar het voorbeeld van Engeland (tot 9.000 euro), of misschien van Nederland (1.900 euro), of van de Zuid-Europese landen (tussen ongeveer 8.00 en 1.800 euro)? Studiegelden vertegenwoordigen daar wel een aanzienlijk deel van de middelen van universiteiten. Wel, verhoging van het studiegeld voor basisopleidingen – het ligt anders met gespecialiseerde opleidingen – is een asociale maatregel. In landen waar de studiegelden hoog liggen, zijn er meestal ook studieleningen voorzien, of hebben de banken producten ontwikkeld voor de prefinanciering van studies.

In Engeland betalen minder gegoede studenten soms tien tot vijftien jaar leningen af, alvorens zij aan een woninghypotheek kunnen beginnen denken. Kinderen van gegoede ouders hebben dat probleem niet. Zij ‘investeren’ niet zelf in hun opleiding, maar hun ouders doen het. Het hangt er dus van af hoe belangrijk je gelijke kansen vindt. Zelfs met lage studiegelden en studiebeurzen zijn onze universiteiten middenklasse-instellingen, waar arbeiderskinderen, kinderen van allochtonen en andere kansarmen heel sterk ondervertegenwoordigd zijn. Universiteiten lokaal inplanten, beurssystemen of aanmoedigingsfondsen hebben daar geen van allen een bevredigende oplossing voor geboden. Hoe meer je de studiegelden verhoogt, hoe meer je dat probleem in de hand werkt en hoe sociaal-selectiever je hoger onderwijs werkt. Natuurlijk, we juichen bijkomende financiering toe, maar niet als dat nog meer ongelijkheid oplevert.

In Duitsland waren er tot 2005 geen inschrijvingsgelden aan de vele, en kwaliteitsvolle, universiteiten. Een veralgemeend systeem van hoge studiegelden met leningfaciliteiten is toen ook daar ontwikkeld. De deelstaten zijn ervan teruggekomen en dit jaar zal de laatste deelstaat de studiegelden alweer hebben afgeschaft. Schotland is eerst de Engelse weg ingeslagen, en heeft daarna eveneens de studiegelden afgeschaft. Denemarken, Noorwegen, Zweden, Finland, bijna heel Oostenrijk, Luxemburg, Griekenland, Hongarije, IJsland, Tsjechië, en Slovenië innen geen studiegelden. In Frankrijk liggen de hoogste studiegelden op het niveau van die voor onze basisopleidingen. In tegenstelling tot wat sommige Vlaamse politici lijken te denken, zijn hoge studiegelden dus niet de Europese norm. Brede democratische instroom staat kwaliteit ook niet in de weg, zoals het voorbeeld van de Scandinavische universiteiten aantoont, waarvan vele behoren tot de wereldtop.

Maatschappelijke winst

In feite staan er wat betreft inschrijvingsgelden twee visies tegenover elkaar. De ene ziet studies als een investering in de ontwikkeling van capaciteiten waardoor je het later zélf beter hebt. De student zelf is de centrale onderneming, en wie onvoldoende investeert in studies, of mislukt, heeft dat aan een gebrek aan initiatief of aan gebrek aan talent te wijten. Ongelijkheid is een inherente kost van dat systeem. De andere visie beschouwt hoger onderwijs als een collectief goed met hoge maatschappelijke winsten, dat tot ontwikkeling komt door talent – ongeacht zijn sociale oorsprong – de kansen te geven die het nodig heeft om zich te ontwikkelen. Gelijkheid is een bron van winst in dat systeem.

Moeten we de studiegelden dan afschaffen? Misschien zit het met democratische toegang tot het onderwijs zoals met de psychoanalyse: het werkt alleen als je er iets moet voor betalen. De ervaring leert immers dat als mensen iets gratis krijgen, ze er ook nauwelijks om geven. Een laag studiegeld valt in dat opzicht te verdedigen. Maar een ander argument om studiegeld te innen, zien we niet.

DS, 11-03-2014 (Anne De Paepe en Freddy Mortier)