Menselijke stamboom te hertekenen?
 

‘Alle oermensen waren één soort’


Vijf schedels uit Dmanisi, een klein dorpje in Centraal-Azië, betekenen een klein bommetje in het wereldje van de speurders naar de eerste mensen. Onze stamboom kan nog maar eens op de schop.


Als de soep zo heet gegeten wordt als ze in het jongste nummer van Science wordt opgediend, dan zijn de paleoantropologen wat al te gretig geweest om de menselijke resten die ze de jongste eeuw in Afrika hebben opgegraven, in aparte soorten onder te brengen. Homo rudolfensis, homo gautengensis, homo ergaster, homo habilis, homo erectus: eigenlijk zijn ze gewoon één soort. We kunnen ze evengoed allemaal homo erectus noemen.

In de woorden van Marcia Ponce de León, een van de auteurs van het nieuwe artikel in Science: ‘Vandaag zijn er evenveel aparte soorten als er onderzoekers zijn.’ Maar uiteindelijk doet zij nu hetzelfde als al haar voorgangers: haar vondst tot de spil van een nieuwe stamboom van de mens maken.


Schedel vijf

In het Georgische dorpje Dmanisi waren resten opgegraven van vier oermensen van 1,8 miljoen jaar geleden. Ze zijn waarschijnlijk allemaal binnen een paar honderd jaar van elkaar gestorven, aan een drinkplaats. Hun resten werden gevonden in ingestorte holen van roofdieren. Onlangs kwam daar nog een vijfde schedel bij. Hij had een lang gezicht en een zware kaak met grote tanden, was de grootste van de vijf, maar had tegelijk de kleinste hersenen. Zo afwijkend dat een van de opgravers grapte dat ze hem maar beter in de grond lieten zitten.

Die ‘Schedel 5’ zette de vorsers aan om de verschillen tussen hun vondsten te vergelijken met de variatie in afmetingen bij moderne mensen en bij chimpansees. Van die twee diersoorten hebben we grote aantallen exemplaren, en kunnen we de variatie dus goed documenteren. Het bleek dat de vijf schedels van Dmanisi niet meer van elkaar verschilden dan vijf toevallig gekozen moderne mensen. Met andere woorden: ze behoorden tot één soort.

De mens stamt uit Afrika, en was rond de tijd van Dmanisi maar net begonnen om vandaar uit te zwermen. De verschillen tussen de Afrikaanse vondsten waren niet groter dan die in Dmanisi. Maar ze waren wel in een hele reeks soorten ondergebracht.


Eén soort

‘Alle mensachtigen van toen waren waarschijnlijkhomo erectus’, zegt Christoph Zollikofer, leider van het onderzoek. ‘Ik zeg niet dat mijn collega’s in Afrika in de fout gingen, ze hadden gewoon niet het vergelijkingsmateriaal dat wij nu hebben. Als de hersenpan van nummer vijf en zijn gezicht apart gevonden waren, dan had men ze misschien ook tot aparte soorten gebombardeerd. Sommigen gaan dit leuk vinden, voor anderen wordt dit een schok.’

Veel paleoantropologen geven off the record toe dat hun vak ongewoon goed voorzien is van grote ego’s, en dat zoiets wel eens meespeelt in de neiging om een nieuwe vondst meteen tot een nieuwe soort uit te roepen. In de woorden van Tim White, een van de groten in het vak: ‘Heel wat takken in de menselijke stamboom zijn dood hout.’


Lucy

White heeft wel makkelijk spreken, hij heeft zelf Lucy op zijn naam, een van de bekenste aapmensen met een niet – of nauwelijks, dit is nu eenmaal de paleoantropologie – gecontesteerde plaats in onze stamboom.

Voor alle veiligheid hebben de onderzoekers in hun pleidooi voor één soort in Science toch maar een zinnetje gestopt dat die ene soort niet het enig mogelijke scenario is. ‘Er is op dit ogenblik geen overtuigend beeld van de vertakkingen in de vroege menselijke stamboom.’ Wordt vervolgd.


DS, 19-10-2013 (Pieter Van Dooren)