Als de klokkenluider vogelvrij verklaard is
 

Als de klokkenluider vogelvrij verklaard is


Een journalist die betrokken is bij de onthullingen over het NSA-spionageschandaal werd vorige maand zomaar urenlang vastgehouden op de luchthaven van Heathrow, en dan nog met medeweten van de Amerikanen. Een aanslag op de persvrijheid, meent John Cusack. Hoog tijd dat de VS duidelijk maken of ze vrije, kritische journalistiek nog wel aanvaarden.


De nieuwe golf van verhalen over de NSA en de ongrondwettelijke, uit de hand gelopen spionagestaat toont eens te meer hoe het tij aan het keren is. Sommige onthullingen zijn zo surrealistisch dat ze satire lijken. Maar ondanks de lastercampagne tegen Edward Snowden staat de publieke opinie volgens de peilingen duidelijk aan de kant van de klokkenluiders. De mensen weten dat zij het recht hebben om te weten wat hun regering in hun naam uitvoert.

Vorige maand werd David Miranda – de partner van Glenn Greenwald, de journalist van The Guardian die een reeks verhalen op basis van Snowdens lekken heeft geschreven – bijna negen uur lang op de luchthaven van Heathrow vastgehouden terwijl hij op journalistieke missie was, betaald door dezelfde Britse krant. Zijn elektronische apparaten werden in beslag genomen en hij werd, onder het dreigement opgesloten te worden, gedwongen zijn wachtwoorden voor de sociale media op te geven. Hij werd vastgehouden onder de anti-terrorismewetten van het Verenigd Koninkrijk, terwijl hij als journalist aan het werk was. Het was een aanslag op de persvrijheid die elke reporter hoort te schokken, ongeacht zijn mening over de NSA.

Enkele dagen later kregen we nog onrustwekkender nieuws: de Britse autoriteiten hadden hun Amerikaanse tegenhangers vooraf een seintje gegeven dat Miranda zou worden vastgehouden. De Amerikaanse regering – die hemel en aarde beweegt om Snowden terug te brengen naar de VS – deed niets om die flagrante aanval op de journalistiek en de persvrijheid te beletten. Dat hoort al een schandaal op zich te zijn.

De Amerikaanse overheid moet nu duidelijk maken of zij journalisten die over de NSA schrijven en die de VS binnenkomen, ook op zo’n manier zal behandelen. Zijn Eric Holder, de Amerikaanse minister van Justitie, het ministerie van Buitenlandse Zaken en de FBI bereid om journalisten, hun partners en beminden een vrijgeleide te geven? Kunnen ze beloven dat ze de verslaggeving over de NSA niet zullen saboteren? Een ondubbelzinnig antwoord blijft uit. Glenn Greenwald en Laura Poitras, de twee Amerikaanse journalisten die een centrale rol spelen in de berichtgeving over de NSA, werken nu in respectievelijk Brazilië en Duitsland. De Amerikaanse regering heeft nog niet officieel verklaard dat zij de VS binnen kunnen zonder dezelfde schandalige behandeling als Miranda te ondergaan. Of erger.

Kunnen deze journalisten in de VS hun werk doen zonder dat hun harde schijven in beslag worden genomen? Zonder een ongrondwettelijke fouillering en confiscatie aan de grens? Kunnen zij vrij het land binnenkomen zonder te worden gedagvaard of opgesloten? In tegenstelling tot het Verenigd Koninkrijk zijn de VS in theorie gebonden door het Eerste Amendement van de Grondwet, dat een dergelijke grove behandeling van journalisten verbiedt.


Belangrijkste onthulling ooit

Wanneer de rechten van een individu worden geschonden, worden ook mijn en onze rechten geschonden. Dat is de bestaansreden van de Freedom of the Press Foundation (FPF): we hadden een beweging nodig die het Eerste Amendement in zijn ruimste betekenis zou beschermen. Daniel Ellsberg, de legendarische klokkenluider en medestichter van de FPF, vertelde me dat hij veertig jaar op Edward Snowden had gewacht en dat zijn onthullingen de belangrijkste in de geschiedenis van de VS zijn, nog belangrijker dan de Pentagon Papers. Dat heeft niet belet dat de VS Snowden met opzet in Rusland hebben doen stranden, door zijn paspoort in te trekken terwijl hij in transit was uit Hongkong. We weten al dat de regering klokkenluiders die de gevestigde orde van de nationale veiligheidsstaat uitdagen, tracht te intimideren en te verpletteren. Je kunt het Snowden moeilijk kwalijk nemen dat hij geen zin heeft om terug te keren en weg te rotten in een Amerikaanse cel. Chelsea (voorheen Bradley) Manning heeft drie jaar op haar proces gewacht, bijna een jaar ervan in folterende omstandigheden. Zij is nu tot 35 jaar cel veroordeeld omdat ze oorlogsmisdaden aan het licht heeft gebracht, terwijl bijna iedereen het erover eens is dat haar onthullingen de VS geen echte schade hebben toegebracht. Snowden mag dus aannemen dat hij geen eerlijk proces zou krijgen.

De ironie is duidelijk: Rusland geeft asiel aan een Amerikaanse klokkenluider en Oost-Berlijn, ooit het jachtterrein van de Stasi, is nu een plek waar journalisten en verdedigers van de privacyrechten veilig kunnen werken. In de Verenigde Staten kunnen ze dat niet. Een klokkenluider, een bron of een journalist die misdaden aan het licht brengt, is in Amerika vogelvrij.

Als we de nationale veiligheidsstaat de pas willen afsnijden, moeten we partij kiezen voor de mensen die de moed opbrengen om zijn misdaden aan te klagen. Twee maanden voor het incident met Miranda beloofde Holder dat de VS geen journalisten zouden vervolgen. Zal hij nu garanderen dat journalisten die hun rechten onder het Eerste Amendement gebruiken niet zullen worden lastiggevallen? Of willen de VS een generatie journalisten in ballingschap scheppen die vanuit het buitenland hun regering rekenschap vragen over haar daden?


Blog DS, 21-09-2013 (John Cusack)